De productie van zonne- en windenergie daalt drastisch tijdens ongunstige weersomstandigheden. Dat gebeurt in feite elk jaar. Deze situatie heeft nu echter verstrekkende gevolgen voor de economie en het milieu en onthult de gebreken van een energiebeleid dat is gebaseerd op onderbrekende hernieuwbare energiebronnen. Waarom verbruikt Duitsland, terwijl het een van de landen met de hoogste koolstofvoetafdruk is, nu de duurste elektriciteit van Europa? Hoe is het land zijn energieautonomie kwijtgeraakt?
De afgelopen vijftien jaar investeerde Duitsland massaal in zonne- en windenergie, terwijl het de eigen kerncentrales saboteerde. In 2023 waren hernieuwbare energiebronnen goed voor 55% van de elektriciteitsproductie in het land. In 2022 was dat nog maar 48%.
De grootste bijdrage aan hernieuwbare energie komt van windenergie, met 31% van de totale productie, gevolgd door zonne-energie met 12%, biomassa met 8% en andere hernieuwbare bronnen zoals waterkracht voor de resterende 3,4%. In 2024 was hernieuwbare energie in de eerste helft van het jaar goed voor bijna 60% van de Duitse elektriciteitsproductie. Dit productieniveau is echter afgevlakt over een bepaalde periode en weerspiegelt geen crisismomenten zoals de "Dunkelflaute".
Dunkelflaute
Letterlijk met een "donkere windstille kalmte", wordt Dunkelflaute gekenmerkt door een gelijktijdig gebrek aan wind en zon in de winter, wanneer de vraag naar elektriciteit in Duitsland het grootst is. Deze perioden duren een paar dagen tot meerdere weken, waarbij de wind- en zonne-energieproductie soms tot minder dan 20% van hun capaciteit daalt, en soms tot niets. Op 12 december van dit jaar, bijvoorbeeld, was de Duitse elektriciteitsproductie uit wind- en zonne-energie dertig keer lager dan de vraag ernaar.
Hernieuwbaar beleid zou draaglijk zijn als het gebaseerd was op een duurzame energiebron - onafhankelijk van het weer - zoals kernenergie. In 2011, na de ramp in Fukushima, besloot Duitsland echter abrupt om geleidelijk te stoppen met kernenergie en geleidelijk volledig operationele centrales te sluiten. Deze beslissing verminderde de capaciteit van het land om stabiele, voorspelbare elektriciteit te produceren en maakte in plaats daarvan verwarming, koeling enzovoort wreed kwetsbaar voor schommelingen in hernieuwbare energiebronnen. Kortom, als er geen wind of zon is in Duitsland, gaan de lichten uit.
Door de geleidelijke afschaffing van kernenergie is Duitsland niet meer in staat om zelf in eigen energiebehoefte te voorzien, vooral niet tijdens een Dunkelflaute. Het land importeert op grote schaal elektriciteit uit Frankrijk, Denemarken en Polen en moet steenkool en bruinkool gebruiken om elektriciteit te produceren. De massale import van elektriciteit door Duitsland leidt ook tot kolossale verhogingen van de elektriciteitsprijzen in de buurlanden.
De prijzen zijn inderdaad duizelingwekkend. In 2024 was de elektriciteitsprijs voor huishoudens in Duitsland met €400/MWh de hoogste in Europa, met pieken van €900/MWh tijdens de Dunkelflaute episodes, tegenover een veel lager Europees gemiddelde. Ter vergelijking: de gemiddelde prijs in het door kernenergie aangedrevenFrankrijk en Finland was €250/MWh in dezelfde periode (2024). En in de Verenigde Staten liggen de tarieven 30% lager dan in Frankrijk. Hoe is dat allemaal "duurzaam" voor Europa?
Maar dit is "voor de planeet", toch? Komt niet eens in de buurt. Ondanks de inzet voor zogenaamde groene energie, heeft Duitsland nog steeds een hoge CO2-voetafdruk door de toegenomen afhankelijkheid van steenkool en bruinkool om energietekorten op te vangen. In 2024 blijft het land de op één na grootste uitstoter van CO2 per eenheid geproduceerde energie in Europa, met een aanzienlijk deel van de elektriciteit afkomstig van fossiele bronnen. Tien keer meer CO2 per eenheid geproduceerde energie dan Frankrijk.
Economische en geopolitieke gevolgen
De hoge elektriciteitsprijzen in Duitsland leiden tot verplaatsing van de industrie, omdat bedrijven op zoek gaan naar locaties waar de energiekosten betaalbaarder zijn. Hoe kun je levensvatbaar blijven als je drie keer meer betaalt voor elektriciteit dan je concurrenten? (De aardgasprijzen zijn zelfs nog erger: vijf keer duurder in Europa dan in de VS).
Hele delen van de trotse Duitse industrie storten in. We herinneren ons alleen de grote namen - VW, BASF, Mercedes-Benz - maar elk groot bedrijf dat verdwijnt of inkrimpt neemt een groot aantal kleine en middelgrote bedrijven met zich mee die uiteindelijk ook instorten. Energie-intensieve sectoren zoals de metaalindustrie en de chemische industrie worden bijzonder hard getroffen.
Tot slot heeft de toegenomen afhankelijkheid van Duitsland van haar buurlanden, aangaande energieleveranties, voor spanningen gezorgd in Europa. De hoge elektriciteitsprijzen in Duitsland worden doorberekend aan de buurlanden, waardoor elektriciteit daar onbetaalbaar wordt en de frustratie toeneemt. Er ontstaan discussies in Europa over een terugtrekken uit bepaalde energieovereenkomsten, vooral die met betrekking tot de import van elektriciteit.
Kortom, de Dunkelflaute is het symptoom van een diepe energiecrisis, veroorzaakt door een ideologische, autoritaire, irrationele en mislukte energietransitie. De afhankelijkheid van onbetrouwbare energiebronnen (wind, zon), in combinatie met de overhaaste uitfasering van kernenergie, heeft van de Duitse elektriciteit de duurste van Europa gemaakt en brengt de energieautonomie van het land - en uiteindelijk van het continent - in gevaar. De gevolgen zijn velerlei: milieu, met een hoge CO2-uitstoot; economisch, met een industrie die sterk achteruitgaat, en geopolitiek, met Duitse buren die het falende energiedictaat van Duitsland zat zijn.
Gezien het demografische en economische gewicht van Duitsland blijkt deze laatste Duitse misstap de zoveelste Europese catastrofe te zijn.
Drieu Godefridi is jurist (Université Saint-Louis, Université de Louvain), filosoof (Université Saint-Louis, Université de Louvain) en doctor in de rechtstheorie (Paris IV-Sorbonne). Hij is ondernemer, CEO van een Europese particuliere onderwijsgroep en directeur van PAN Medias Group. Hij is de auteur van Het groene rijk (2020).