In de opera Das Rheingold van Richard Wagner is het Rijngoud een magische schat die wordt bewaakt door de Rijnmaagden (Rheinmädchen). Dit goud kan worden omgesmeed tot een ring die de houder onbeperkte macht geeft. Door zichzelf de macht toe te eigenen om Duitsland in de schulden te steken op een manier die geen enkele kanselier sinds 1945 heeft gedaan, zal Friedrich Merz, de waarschijnlijke volgende kanselier, een ongeëvenaarde macht naar zich toetrekken: die om Europa te domineren.
Duitsland heeft net de oprichting aangekondigd van een speciaal "infrastructuurfonds" (Sondervermögen) van €500 miljard ($545 miljard), uit te geven over een periode van maximaal 12 jaar, en €40 miljard aan extra militaire uitgaven per jaar, wat het jaarlijkse Duitse defensiebudget op 3% brengt. Het infrastructuurfonds, dat niet onderworpen zal zijn aan de strikte grondwettelijke regels die overheidstekorten en -schulden beperken, is bedoeld om in dringende behoeften te voorzien en gaat voorbij aan de budgettaire beperkingen die worden opgelegd door de "schuldenrem" (Schuldenbremse) die in 2009 door de toenmalige kanselier Angela Merkel in de grondwet werd vastgelegd.
De belangrijkste reden is de noodzaak om Duitsland te herbewapenen tegen de oorlogseconomie van Rusland en zijn 1,2 miljoen gemobiliseerde soldaten. Concreet zal de Duitse staatsschuld stijgen van 60% van het BBP naar minstens 80%.
Militair
Geconfronteerd met een mogelijke terugtrekking van de VS uit Europa - wat nog maar de vraag is - en toenemende geopolitieke spanningen (met name met Rusland en de oorlog in Oekraïne), hamert Merz op de noodzaak voor Duitsland en Europa om hun defensiecapaciteit te versterken. Hij heeft verklaard dat een "whatever it takes"-benadering moet worden toegepast op defensie, en onderstreepte de dringende noodzaak om te handelen voordat de nieuwe Bundestag (lagerhuis van het parlement) wordt samengesteld op 25 maart 2025.
Voor het wijzigen van de grondwet is een tweederde meerderheid in de Bondsdag nodig. Wanneer de nieuwe Bondsdag na de verkiezingen van februari bijeen wordt geroepen, zal de coalitie CDU/SPD/Groen echter niet langer een tweederde meerderheid hebben. Om deze reden heeft de Bondsdag op 18 maart een grondwetswijziging aangenomen die weliswaar legaal, maar nauwelijks democratisch was, door gebruik te maken van een parlementaire meerderheid in het slop om de beslissing te bespoedigen voordat de nieuw gekozen meerderheid bijeenkomt. Het amendement moet nu worden goedgekeurd door de Bundesrat (het hogerhuis van het parlement).
Het CDU/SPD/Groene regeerakkoord van Merz bepaalt dat defensie-uitgaven boven 1% van het BBP worden vrijgesteld van de schuldenrem, waardoor ongeveer €40 miljard per jaar vrijkomt. Duitsland zou zo jaarlijks 3% van het BBP aan militaire uitgaven kunnen bereiken, in lijn met de ambities van de NAVO -- en de (volledig terechte) aanmaningen van de Amerikaanse president Donald Trump.
Deze uitgaven zullen de modernisering van het Duitse leger financieren -- en aanverwante gebieden zoals civiele bescherming, de inlichtingendiensten en hulp aan Oekraïne. De Duitse Bundeswehr zou weer het leidende leger van Europa kunnen worden.
Infrastructuur
De grondwetswijziging die op 18 maart door de Bondsdag werd goedgekeurd, bevat het volgende artikel:
"De federale regering kan een speciaal fonds oprichten met een eigen leenbevoegdheid voor extra investeringen in infrastructuur en voor extra investeringen om klimaatneutraliteit te bereiken tegen 2045, met een volume van maximaal 500 miljard euro. Additionaliteit wordt geacht te bestaan als een passend investeringsquotum wordt bereikt in de federale begroting in het respectieve fiscale jaar. Artikel 109, lid 3, en artikel 115, lid 2, zijn niet van toepassing op de leningautoriteit. Investeringen uit het speciale fonds kunnen worden goedgekeurd binnen een termijn van twaalf jaar. Overdrachten van het speciale fonds naar het klimaat- en transformatiefonds zullen worden gedaan voor een bedrag van €100 miljard. Verdere details worden geregeld door de federale wet."
Het belangrijkste woord in dit amendement is het vierde, "kan": de regering geeft zichzelf de mogelijkheid om €500 miljard uit te geven, maar het is geen verplichting. De reikwijdte van dit amendement is dus om af te wijken van de regel over schuldenlast, niet om de regering te verplichten uitgaven te doen (wat belangrijk is voor het "Klimaat- en Transformatiefonds" deel van deze uitgaven, meer daarover hieronder).
Duitsland heeft helaas geleden onder een chronische onderinvestering in zijn infrastructuur (wegen, bruggen, spoorwegen, scholen, communicatienetwerken), verergerd door jaren van andere budgettaire voorkeuren onder Angela Merkel en Olaf Scholz. Merz ziet deze investeringen blijkbaar als een hefboom om de economie, die al twee jaar in recessie is, nieuw leven in te blazen -- en hij heeft waarschijnlijk gelijk.
Het speciale fonds voor infrastructuur is begiftigd met €500 miljard over 12 jaar (oorspronkelijk gepland voor 10 jaar, maar verlengd om de Groenen tevreden te stellen). Deze fondsen zullen specifieke projecten financieren zoals de verbetering en modernisering van spoorwegnetwerken, schoolgebouwen en communicatienetwerken.
Deze uitgaven zullen strikt "aanvullend" zijn en zullen niet in staat zijn om lopende uitgaven te financieren.
Het groene amendement
Om de steun van de milieuactivistische Groene Partij te krijgen - essentieel voor een tweederde meerderheid in de Bondsdag - moest Merz een milieudimensie in het fonds opnemen. 100 miljard euro - 20% van het fonds - is bestemd voor klimaatmaatregelen: de "energietransitie", milieubescherming en projecten voor het koolstofvrij maken van de economie. Aanvankelijk was dit bedrag vastgesteld op €50 miljard, maar na onderhandelingen met de Groenen werd het verdubbeld. Deze concessie maakte het mogelijk om hen over de streep te trekken.
Er gingen onmiddellijk stemmen op die de opname van klimaatverandering in de grondwet hekelden. Dit zijn legitieme zorgen.
Duitsers nemen de wet over het algemeen serieus en in de grondwetswijziging staat dat 100 miljard euro zal worden besteed aan klimaatdoelstellingen. Dit is zeker geen doelstelling of verplichting van de staat. In feite definieert de Duitse grondwet staatsdoelstellingen: menselijke waardigheid, democratie, verzorgingsstaat (Sozialstaat), rechtsstaat (Rechtsstaat) en milieubescherming. Vanuit dit oogpunt verandert het amendement niets en richt het zich uitsluitend op die €100 miljard die moet worden besteed aan "klimaat en transformatie".
Wat wel zeker is, is dat het Merz-programma de milieu-ideologie die de Duitse politiek de afgelopen 15 jaar heeft gedomineerd op geen enkele manier ter discussie stelt. Toch is deze transitie precies wat heeft geleid tot de voortdurende vernietiging van de Duitse industrie, zonder meetbaar effect op het klimaat. Ondanks de honderden miljarden die Duitsland al heeft uitgegeven aan zijn energietransitie, stoot Duitsland nog steeds tien keer meer CO2 uit per geproduceerde energie-eenheid dan het door kernenergie aangedreven Frankrijk.
Bovenal zijn de eisen van de wapenindustrie - denk aan Rheinmetall, waarvan de aandelenkoers de afgelopen zes maanden met 180% is gestegen - radicaal onverenigbaar met "CO2-neutraal" worden. Duitsland kan niet tegelijkertijd zijn industrie vernietigen en weer opbouwen.
Door zichzelf het recht te geven om over een periode van 12 jaar 500 miljard euro extra uit te geven aan infrastructuur en klimaatverandering, en daarnaast "alles wat nodig is" uit te geven aan het Duitse leger - 40 miljard euro meer per jaar is de best beschikbare schatting - neemt Merz een aanzienlijke macht op zich, die geen enkele Duitse kanselier sinds 1945 heeft gehad.
Aangezien de toewijzing van deze middelen in brede en vage termen is geformuleerd, zal de kanselier enorme macht hebben bij de toewijzing van fondsen. Bovendien zal het Duitse leger gefinancierd worden voor een bedrag van €120 miljard per jaar, waardoor het de potentie heeft om de sterkste macht in Europa te worden -- Frankrijk spendeert ongeveer €55 miljard per jaar. Ook hier groeit de macht van Duitsland en zijn kanselier aanzienlijk.
Het lijkt er zeker op dat Das Rheingold uit de diepte oprijst.
Drieu Godefridi is jurist (Université Saint-Louis, Université de Louvain), filosoof (Université Saint-Louis, Université de Louvain) en doctor in de rechtstheorie (Paris IV-Sorbonne). Hij is ondernemer, CEO van een Europese particuliere onderwijsgroep en directeur van PAN Medias Group. Hij is de auteur van The Green Reich (2020).