Op 28 maart onthulde de Europese Unie een plan om de defensiecapaciteiten van de NAVO te verbeteren, vooral met het oog op de toegenomen Russische agressie. Het plan, dat de oprichting van een Europese Defensie-unie rond het jaar 2025 beoogd, is gericht op het versoepelen van de huidige beperkingen op troepenbewegingen en het verplaatsen van militair materieel door heel Europa, op eenzelfde manier als het akkoord van Schengen het mogelijk maakte om zonder paspoort tussen 26 staten te reizen, waarvan de meeste tot de EU behoren.
Als uitleg voor de noodzaak van een "militaire Schengen-zone", voerde Federica Mogherini, hoofd van het buitenlands beleid van de EU, aan:
"Door militaire mobiliteit binnen de EU te vergemakkelijken, kunnen we crisissen effectiever voorkomen, onze operaties efficiënter opzetten en sneller reageren wanneer zich uitdagingen aandienen."
De EU-commissaris voor vervoer, Violeta Bulc, benadrukte een ander aspect van de voorgestelde zone:
"Dit betekent een efficiënter gebruik van overheidsgeld en een beter toegerust vervoersnetwerk, waardoor een snelle en naadloze mobiliteit over het hele continent wordt gewaarborgd. Dit is een kwestie van collectieve veiligheid "
Het principe van "collectieve veiligheid" - of "collectieve verdediging" - is verankerd in artikel 5 van het NAVO-verdrag (Washington) en het betekent dat "een aanval op één bondgenoot wordt beschouwd als een aanval op alle bondgenoten." Het werd voor het eerst ingeroepen na de aanslagen van 11 september 2001 en is meerdere malen aangehaald, onder meer als reactie op de burgeroorlog in Syrië en na de Russische invasie in Oekraïne.
Momenteel wordt collectieve verdediging belemmerd door regelgeving die het voor de NAVO uiterst moeilijk maakt om troepen en uitrusting snel en efficiënt van de ene lidstaat naar de andere te verplaatsen.
Deze belemmering lag ten grondslag aan het idee om een 'militair Schengen' te creëren, dat in 2015 door NAVO-leiders naar voren werd gebracht, en wat afgelopen juli herhaald werd door de Amerikaanse legercommandant Lt. General Frederick Benjamin Hodges tijdens de door het Amerikaanse leger geleide Saber Guardian-oefening in Roemenië.
Nog voor zijn pensionering in september vorig jaar, verwees Hodges naar de noodzaak van een verbeterde "verzamelsnelheid", wat hij omschreef als "de beweging van geallieerde troepen van heel Europa naar de Zwarte-Zeeregio". Hodges beweerde:
"Meer dan wat dan ook hebben we een militair Schengengebied nodig zodat een militair konvooi net zo snel door Europa kan optrekken als een migrant door Europa kan reizen."
Hodges noemde het proces om te voldoen aan de transportwetgeving van individuele landen en de verplaatsing van zelfs niet-militaire konvooien door heel Europa "omslachtig en noemt als voorbeeld de vijf -daagse kennisgevingstermijn vereist voor het verplaatsen van troepen van Polen naar Duitsland.
 Afgebeeld: multinationale NAVO-soldaten met de Enhanced Forward Presence Battle Group Polen komen op 18 juni 2017 aan in Rukla, Litouwen, en voltooien een tweedaagse tactische wegmars over de NAVO-grenzen, als onderdeel van de oefening "Sabre Strike 17". (Bron afbeelding: US Army / Sgt. Justin Geiger) |
Hoewel noodzakelijk, volgens analisten zou zo'n militair Schengengebied niet eenvoudig zijn om te implementeren. Volgens Karlijn Jans van het Nederlandse Den Haag Centrum voor Strategische Studies, en Rachel Rizzo van het Center for a New American Security in Washington:
"In de eerste plaats maken niet alle NAVO-leden deel uit van het huidige Akkoord van Schengen. Tevens kan een militair Schengengebied politiek moeilijk zijn ondanks dat het gestoeld is op praktische motivatie en doelen. Idealiter zouden militairen en hun materieel het equivalent ontvangen van het Schengenvisum dat burgers ontvangen wanneer zij naar de EU reizen - maar dat kan moeilijk te slijten zijn aan de publiek opinie. Ten slotte zouden afzonderlijke overeenkomsten moeten worden gesloten met niet-EU NAVO-leden zoals de Verenigde Staten, Turkije en Montenegro; Noorwegen en IJsland hebben een gelieerde status in Schengen als onderdeel van de bestaande verdragen van Schengen. Er zou ook opnieuw moeten worden onderhandeld met het Verenigd Koninkrijk [nu het de EU heeft verlaten].
Niettemin betogen Jans en Rizzo:
"implementatie is misschien niet zo moeilijk als mensen denken, gezien wat er al aan de gang is in delen van Europa ... zoals het European Air Transport Command, dat in 2010 is opgericht door Nederland, Frankrijk, België en Duitsland en sindsdien werden Spanje, Italië en Luxemburg toegevoegd. Deze multinationale beheersstructuur plaatst een groot deel van het luchtvervoer- en air-to-air tankvloten van deze landen onder een gezamelijke operationele controle. Ook werd er onlangs een permanent multinationaal luchttransporttrainingscentrum in Spanje geopend, wat een belangrijke stap voorwaarts betekent in de Europese defensiesamenwerking. "
Optredend als getuige voor de Amerikaanse Senate Armed Services Committee op 8 maart, legde de Amerikaanse bevelhebber van de NAVO-troepen in Europa, de Amerikaanse legergeneraal Curtis Scaparrotti, de nadruk in zijn beoordeling over de groeiende dreiging van Moskou:
"Rusland probeert de internationale orde te veranderen, een scheur in de NAVO te veroorzaken en het Amerikaanse leiderschap te ondermijnen om haar regime te beschermen, de dominantie over haar buren te herstellen en wereldwijd haar invloed te vergroten...Rusland heeft door machtsvertoon zijn bereidheid en vermogen getoond om in te grijpen in landen langs haar grenzen... de hoogste strategische prioriteit voor Combatant Command is Rusland afschrikken van verdere agressie en uitoefenen van kwaadaardige invloed op onze bondgenoten en partners."
De oprichting van een grotere militaire samenwerking tussen de NAVO-leden is daarom evenzeer welkom als cruciaal.
Debalina Ghoshal, een onafhankelijke adviseur gespecialiseerd in nucleaire en raketzaken, is gevestigd in India.