 De Iraanse president Hassan Rouhani mag dan een getalenteerde man met duizend gezichten zijn, maar 40 jaar ervaring heeft aangetoond dat elk van die gezichten een masker bleek te zijn. (Foto door Timothy A. Clary/AFP via Getty Images) |
Wat men ook mag denken van Hassan Rouhani, president van de Islamitische Republiek Iran, één ding is zeker: als het 40 jaar geleden anders was gegaan in Iran, was hij misschien een schrijver van zeven stuiver boeken met provinciale thema's geworden. Rouhani's talent voor het schrijven van fictie blijkt uit de manier waarop hij zichzelf in de loop van de decennia opnieuw heeft uitgevonden.
In 1977, toen de eerste revolutie in Iran losbarstte, was hij als student, onder de naam Hassan Fereidun, in Engeland op zoek naar een graad in textieldesign.
Enkele maanden later hernoemde hij zichzelf Rouhani, dat wil zeggen spiritueel of geestelijk. Fereidun was een Perzische nationalistische naam en zou het niet goed vallen als een man zich zo als geloofskampioen zou opwerpen.
Hij brengt dan een paar weken vakantie door met het volgen van lessen in sjiitische theologie. In de tussentijd liet hij een baard groeien en wierp hij zijn westerse kleren af, waardoor hij een personage creëerde die al snel verheerlijkt werd door de bewering dat hij de eerste was die Khomeini de titel van Imam gaf. Rouhani beweert dat hij dit deed toen hij een herdenkingsdienst hield voor Khomeini's zoon Mostafa, die in Irak was overleden. Er is natuurlijk geen bewijs of Rouhani zelfs maar aanwezig was bij de dienst, die overigens met een foto in het dagblad Kayhan werd gemeld.
In zijn memoires herinnert Rouhani zich zijn eerste ontmoeting met Khomeini, in ballingschap in een voorstad van Parijs. Rouhani beweert dat de ayatollah hem 10.000 tomans gaf (ongeveer $1500 in die dagen) en hem vroeg om terug te keren naar Engeland en studenten te organiseren tegen de Sjah.
In de chaos die volgde op de vlucht van de Sjah uit Iran had iedereen op de revolutionaire trein kunnen springen, en Rouhani was een van de eersten die dat deed. De zegevierende revolutie vond niet genoeg mensen om de tienduizenden vacatures van het vorige regime in te vullen, en hij had weinig moeite om gekozen te worden tot lid van de Islamitische Majlis (surrogaat-parlement), terwijl hij zich een weg naar de top baande.
De nieuwe "Hojat al-Islam" [titel van respect gegeven aan een Shi'ite geestelijke en betekent "Bewijs van de Islam". Ed] werd een van de meest radicale voorvechters van de revolutie, die opriep tot de ontbinding van het nationale leger en het stopzetten van de betalingen aan burgerlijke en militaire gepensioneerden die de Sjah hadden gediend. Nadat hij had ontdekt dat het nieuwe regime afhankelijk was van zijn veiligheidsdiensten, hechtte de nieuw benoemde Hojat al-Islam zich aan de Islamitische Revolutionaire Garde (IRGC) als een verbinding tussen het leger en het bedrijfsleven.
Tijdens de korte periode van Hashemi Rafsanjani als een "sterke man" die probeerde de revolutionaire ijver af te koelen, herschikte Rouhani zich als een "pro-hervormingsgezinde" gematigde. Als hulp van Rafsanjani nam hij deel aan geheime onderhandelingen met afgezanten die de Amerikaanse president Ronald Reagan naar Teheran had gestuurd, samen met een topagent van de Mossad, de Israëlische geheime dienst.
In de jaren negentig van de vorige eeuw had Rouhani in westerse beleidskringen de reputatie verworven van "een man met wie we kunnen samenwerken".
In de tussentijd, bewust van het feit dat Iraniërs haken naar echte of valse academische titels, om hun personaliteit te versterken, schreef Rouhani zich in een Britse universiteit in Glasgow in om een doctoraat in Islamitisch recht te behalen. Zo kon hij zich in een paar jaar tijd herpositioneren als Dr. Hassan Rouhani, de "gematigde hervormer met westers onderwijs."
Twee Franse ministers van Buitenlandse Zaken van tegengestelde politieke partijen, Alain Juppé en Hubert Védrine, beweerden dat ze Rouhani hadden geïdentificeerd als een rijzende ster in de entourage van Rafsanjani. Ze dachten dat Rouhani een van de mannen zou zijn die uiteindelijk de Khomeinistische revolutie zou leiden naar zijn "Thermidor" of periode van normalisering. Die mening vond later een nog meer gepassioneerde adept in Jack Straw, minister van Buitenlandse Zaken in het Britse kabinet van Tony Blair.
Echter, Rouhani's carrièreplan raakte een afleidingsmanoeuvre toen Rafsanjani een ander van zijn acolieten, Hojat al-Islam Muhammad Khatami, in de presidentiële spoor dreef. De afleiding werd verlengd toen Mahmoud Ahmadinejad Khatami opvolgde, wat wijst op het langzame einde van de invloed van Rafsanjani. Tijdens die kwellende jaren slaagde Rouhani erin om te voorkomen dat hij uit het machtssysteem werd gerecycleerd door diensten te verlenen aan alle facties.
Het plan werkte en rivaliserende facties zagen Rouhani als hun tweede keus in de nasleep van de volksopstanden van 2009 en de uiteindelijke breuk van Ahmadinejad met de "Opperste Leider" Ayatollah Ali Khamenei. Hoewel Khamenei had besloten een deal te sluiten met de Obama-regering, wilde hij niet dat de eer naar Ahmadinejad zou gaan, die hem tegen die tijd in het openbaar had neergesabeld. Rouhani had geen moeite met het zingen van de nieuwe hymne in de vorm van het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) dat het regime toegang gaf tot enkele bevroren tegoeden en het een zekere mate van internationaal respect opleverde.
Zo getalenteerd als Lon Chaney, de klassieke Hollywoodacteur die bekend staat als "Man of A Thousand Faces" omdat hij tal van verschillende rollen heeft gespeeld, maakt Rouhani zich nu klaar om een nieuwe rol te spelen als "leider van de overgang" van een rigide regime naar een "normale" Derde Wereld stijl outfit, waarbij repressie in eigen land wordt gemengd met goed gedrag in het buitenland.
Om zijn theologische geloofsbrieven te verbeteren die nodig zijn om zichzelf te promoten tot de rang van ayatollah, heeft de Hojat al-Islam zijn theologische cursus gelanceerd, een keer per week op donderdag, met meer dan 100 "studenten", en het ontvangen van een knappe bezoldiging. In één versie van het scenario zou Rouhani de functies van president en "Opperste Leider" combineren. In een andere versie zou hij de grondwet laten wijzigen en de positie van "Opperste Leider" laten afschaffen, met zichzelf als president en staatshoofd.
De boodschap van Rouhani, die door handlangers, waaronder de minister van Buitenlandse Zaken, Mohammed-Javad Zarif, wordt verkondigd, is dat de binnenlandse oppositie en de buitenlandse mogendheden die zich zorgen maken over Iran, geduld moeten hebben en het door de storm geteisterde schip van het regime moeten helpen heroriënteren naar kalmere wateren.
Is Rouhani de man voor alle seizoenen, zoals zijn pleiters beweren? Is hij de man die zich verzette tegen het doden van meer dan 1500 demonstranten in drie dagen? Is hij de "gematigde" die niets wist van de verdrievoudiging van de benzineprijzen en het neerschieten van het Oekraïense passagiersvliegtuig?
Zal het scenario van Rouhani, om Khamenei van zijn voetstuk te halen, werken?
Ik betwijfel het. Rouhani mag dan een getalenteerde man zijn met duizend gezichten, maar 40 jaar ervaring heeft aangetoond dat elk van die gezichten een masker bleek te zijn.
Amir Taheri was de hoofdredacteur van het dagblad Kayhan in Iran van 1972 tot 1979. Hij werkte bij of schreef voor talloze publicaties, publiceerde elf boeken en is sinds 1987 columnist bij Asharq Al-Awsat. Hij is de voorzitter van Gatestone Europe.