 Vorige week heeft de Turkse president Recep Tayyip Erdogan een ongekend decreet uitgevaardigd, waarmee de historische Hagia Sophia-kathedraal opnieuw wordt omgebouwd tot een moskee. Op de foto: Islamisten vieren het decreet van Erdogan buiten Hagia Sophia in Istanbul, op 10 juli 2020. (Foto door Burak Kara/Getty Images) |
"De stad die Constantijn meer dan duizend jaar had beschermd... heeft nu, in dit ongelukkige jaar, de vernietiging ondergaan door de Turken. Ik lijd aan de gedachte dat de tempel van Sint Sophia, beroemd over de hele wereld, is vernietigd of ontheiligd. Dit is een tweede dood voor Homerus, een tweede overlijden voor Plato". Deze woorden van de grote humanist Enea Silvio Piccolomini, die paus Pius II werd, zijn vijf eeuwen geleden geschreven, nadat de grote christelijke stad Constantinopel in de handen van de Ottomanen was gevallen.
Vorige week heeft de Turkse president Recep Tayyip Erdogan een ongekend decreet uitgevaardigd dat Hagia Sophia opnieuw in een moskee verandert. Het decreet van Erdogan is een gebaar van immense symboliek en historische betekenis. "Een bedreiging tegen Hagia Sofia," zei de Russisch-orthodoxe patriarch Kirill, "is een bedreiging voor de hele christelijke beschaving".
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo verklaarde:
"Wij dringen er bij de regering van Turkije op aan om de Hagia Sofia als een museum te behouden, als een voorbeeld van haar inzet voor het respecteren van de geloofstradities en de diverse geschiedenissen die hebben bijgedragen aan de Republiek Turkije, en om ervoor te zorgen dat het voor iedereen toegankelijk blijft".
Hagia Sophia was 916 jaar lang de "grootste basiliek ter wereld" en de belangrijkste zetel van de Oost-orthodoxe kerk, waar eeuwenlang keizers werden gekroond.
Op 29 mei 1453 kwam sultan Mehmet II op een wit paard aan bij de Hagia Sophia, de kathedraal van de "Goddelijke Wijsheid" die duizend jaar eerder door de Byzantijnse keizer Justinianus I was gebouwd. Sultan Mehmet II bad tot Allah, nadat hij een einde had gemaakt aan het grote christelijke Byzantijnse rijk, in de grootste kerk van het oostelijke christendom.
"Het is alsof de Sint Pieter in een moskee was veranderd," zeiMichael Talbot, een docent geschiedenis aan de Universiteit van Greenwich. "Het is het feit dat de zetel van die kerk niet meer functioneert als een kerk en in de handen is van een rivaliserende religie".
Onder de Ottomanen werd de Hagia Sofia omgebouwd tot een moskee en bleef dat tot 1934, toen de seculiere Turkse leider Mustafa Kemal Atatürk er een museum van maakte. Het zou het embleem zijn geweest van een nieuw Turkije, dat in staat was om de kenmerken van het Oosten en het Westen te vermengen.
Vorige week, na het nieuwe decreet van Erdogan, kwamen islamisten, die "Allahu Akbar" riepen, samen bij de voormalige kathedraal. De plaats zal op 24 juli heropend worden voor moslimgebeden als een moskee. Men gelooft dat tijdens de moslimgebeden de wereldberoemde Byzantijnse mozaïeken van Hagia Sophia zullen worden bedekt.
Turkije had strikt genomen geen andere moskee nodig: de laatste jaren heeft Erdogan 17.000 moskeeën in het land gebouwd. Volgens Ertugrul Özkök, die in de Turkse krant Hurriyet schrijft:
"Een land waar elke dag oproepen tot gebed worden voorgedragen vanuit de 80.000 moskeeën, waar vijf keer per dag wordt gebeden, zal nu een van de grootste symbolen van de orthodoxe wereld gaan heroveren. Is dat zo?... Zou je er zo van genoten hebben als een moskee in het centrum van Europa was omgebouwd tot een kerk?"
Door zich het gebouw toe te eigenen, lijken de verdedigers van de politieke Islam te proberen "het christelijke verleden van Turkije uit te wissen". Een eeuw geleden bestond 20% van de Turkse bevolking uit christenen, nu is dat nog maar 0,2%. Volgens Benny Morris en Dror Ze'evi, in hun boek The Thirty-Year Genocide: Turkije's Vernietiging van de christelijke minderheden, 1894-1924:
"De Armeense, Griekse en Assyrische (of Syrische) gemeenschappen van Turkije verdwenen als gevolg van een gespreide campagne van genocide die in 1894 begon en die tegen hen werd gepleegd door hun moslimburen... In 1924 waren de christelijke gemeenschappen van Turkije en de aangrenzende gebieden vernietigd".
Turkije heeft meer Bijbelse sites binnen het land dan welke andere regio in het Midden-Oosten dan ook, behalve Israël. De Turken in het bezette noorden van Cyprus hebben sinds 1974 hun christelijk verleden al weggevaagd.
Binnen Turkije heeft Erdogan zijn oorlog tegen de Syrische kerk eveneens geëscaleerd door 50 kerken, kloosters en religieuze eigendommen in beslag te nemen.
Hij wilde blijkbaar ook het Westen vernederen. De dag voor zijn aankondiging heeft hij christelijke missionarissen uitgewezen. Door van Hagia Sofia een moskee te maken heeft Erdogan Washington in verlegenheid kunnen brengen, de spot kunnen drijven met Brussel en Moskou trotseren.
Voor Erdogan en de islamisten is Hagia Sofia het belangrijkste symbool van de onderwerping van het christendom aan de islam. "Hagia Sofia is het symbool van de verovering", zei Yunus Genç, die aan het hoofd staat van de Istanboelse tak van de Anatolische Jongerenbond. "Het is van ons."
Vier pausen hebben de voormalige kathedraal bezocht: Paulus VI, Johannes Paulus II, Benedictus XVI en Frans I. Maar 24 uur na de omkering tot moskee heeft geen enkele grote christelijke leider of geleerde de religieuze aanval van Turkije op de Hagia Sofia aan de kaak gesteld.
De huidige verandering van identiteit lijkt deel uit te maken van een lang, doelbewust project van her-islamisering. In 2016 kreeg Hagia Sofia voor het eerst in 81 jaar een eigen imam. Eerder, in 2012, werd in Iznik een andere Hagia Sophia omgebouwd tot een moskee. De locatie was veelzeggend: Iznik, het oude Nicaea, is de plaats waar bisschoppen uit het hele Romeinse Rijk zich in 325 hadden verzameld om het christelijk geloof te bewerken. Een jaar later, in Trabzon, werd een andere beroemde Hagia Sophia, een museum sinds 1961, ook omgebouwd tot een moskee en zijn Byzantijnse mozaïeken "bedekt met gordijnen en tapijten".
Toen Erdogan in 1994 campagne voerde om burgemeester van Istanbul te worden, had hij het al over "de tweede verovering van Istanbul" en had hij toen al zijn zinnen gezet op het terugnemen van Hagia Sophia.
"Het vieren van een verovering die meer dan vijf eeuwen geleden plaatsvond lijkt voor de Europese leiders misschien anachronistisch, ik zou zelfs zeggen absurd," schreef de Turkse romanschrijver Nedim Gürsel. "Voor Erdogan is de verovering van Constantinopel een nieuw voorwendsel om het Westen uit te dagen."
Volgens Tugba Tanyeri Erdemir, een onderzoeksmedewerker aan de Universiteit van Pittsburgh, zou de transformatie van Hagia Sophia ook "extremisten kunnen aanmoedigen om hun campagne van gedwongen bekering en vernietiging van minderheidserfgoedsites te intensiveren".
"Het terug omvormen tot een moskee", zo zei de Turkse Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk, "is om tegen de rest van de wereld te zeggen dat we helaas niet meer seculier zijn".
De politieke islam is op vele fronten aanstootgevend. De voorstanders ervan hebben Europa overspoeld met moskeeën. De "grootste moskee van Europa" wordt een Turkse moskee in Straatsburg. In Duitsland heeft Turkije 900 moskeeën van de in totaal 2400 in handen. Extremisten hebben Europa ook een nieuwe ideologische misdaad, "Islamofobie", opgedrongen en zijn getuige geweest van het " uitsterven" van alles wat er nog over is van de pracht en praal van het oosterse christendom dat deze landen zes eeuwen voor de islam verheerlijkt heeft. Nu zijn Islamisten bezig om de Hagia Sophia te veranderen in een moskee. Ze doen het niet alleen in hun land. In Frankrijk hebben ze ook gevraagd om kerken te veranderen in moskeeën.
In Turkije blijft Erdogan ondertussen weigeren om toestemming te geven voor de bouw van nieuwe kerken. Eerlijk gezegd heeft Turkije in 2015 eindelijk een plan goedgekeurd voor de bouw van haar eerste nieuwe kerk in 90 jaar.
Erdogan, volgens een Franse godsdienstwetenschapper, Jean-Francois Colosimo, verwachtte "een beschaafd München" - een verwijzing naar het pact van 1938 waarin Frankrijk en Groot-Brittannië Tsjecho-Slowakije overgaven aan Hitler. Erdogan had geen beter moment kunnen kiezen. Wekenlang hebben politici en elites in het Westen de monumenten afgebroken - of ze deden het zelf of keken in stilte naar de barbaarse legers van de Westerse zelfhaat.
Dubbele standaarden lijken nu ook de norm te zijn. Toen in 2005 cartoons van Mohammed in Deense en Franse kranten verschenen, barstte de moslimwereld uit in geweld. Datzelfde jaar, toen Newsweek melding maakte van een vermeende ontheiliging van een Koran in Guantanamo Bay, barste de moslimwereld, voordat het tijdschrift het artikel snel terugtrok, in woede uit. Toen paus Benedictus XVI in Regensburg de islam vroeg om in 2014 af te zien van fanatisme en intolerantie, barstte de moslimwereld opnieuw uit in geweld. Toen Israël in 2017 metaaldetectoren installeerde op een compound om voor moslims en Joden heilige plaatsen te beschermen, beschuldigde Erdogan Israël ervan het islamitische karakter van Jeruzalem te vernietigen. Nu Turkije echter zijn belangrijkste voormalige christelijke monument in een moskee verandert, is er geen protest, alleen stilte en gemompel, wat niets anders is dan het geluid van onderwerping door het Westen aan de islam.
"Een apathie die doet denken aan de afwezigheid van solidariteit toen de Byzantijnse christelijke beschaving wegzonk met de val van Constantinopel in mei 1453", schreef Ivan Rioufol in Le Figaro. "Noch Venetië, noch Frankrijk, noch Engeland is dit schitterende deel van hun cultuur te hulp geschoten. Het verhaal herhaalt zich".
Giulio Meotti, Cultureel redacteur van Il Foglio, is een Italiaanse journalist en auteur.