Op de dit jaar gehouden G-20 top in Antalya in Turkije zei de Russische president Vladimir Poetin, dat de radicale jihadistische Islamitische Staat (IS) werd gefinancierd door donateurs uit ten minste 40 landen, waaronder enkele G-20 lidstaten - daarmee, zonder namen te noemen, duidelijk wijzend naar Saoedi-Arabië en Turkije. Een paar dagen later schoten twee Turkse F-16 straaljagers een Russisch SU-24 gevechtsvliegtuig neer. Turkije beweerde dat de Russische jager het Turkse luchtruim had geschonden. Gedurende 17 seconden overschreed die de Syrische grens van het land - een overtreding die Rusland ontkent. Dit was de eerste keer dat een Sovjet of Russisch militair vliegtuig werd neergeschoten door een NAVO-vliegtuig sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.
Turkije en Rusland zitten al langer in een proxy-oorlog in Syrië: Rusland, samen met haar stille partner China, ondersteunt het sjiitische door Iran gesteunde Syrische regime van president Bashar al-Assad; en Turkije ondersteunt expliciet de soennitische tegenstanders van Assad (de "gematigde" jihadisten) - blijkbaar in de hoop een soort Moslim Broederschap/Hamas regime in Damascus op te bouwen, dat vriendelijk voor de eigen islamitische regering zou zijn. Na het neerhalen van de Russische jager is de Turkse-Russische proxy-oorlog minder proxy.
 Niet meer Mr. Nice Guy. |
Een boze Poetin noemde het incident "een dolkstoot in de rug". Hij weigerde de verzoeken van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan om de kwestie te bespreken. Twee keer weigerde hij Erdogan in de marge van de klimaattop in Parijs te ontmoeten.
De Minister van Buitenlandse Zaken van Rusland, Sergei Lavrov, annuleerde snel zijn officiële bezoek aan Turkije - een bezoek dat was gepland voor de dag volgend op het neerhalen van de Russische jager. Bij de aanvang had NAVO-lid Turkije Rusland een goede les geleerd. In werkelijkheid, gezien de gevolgen, ziet het eruit als een Russische openingszet, met Turkije dat zichzelf in de voet schiet door het riskeren van een nieuw NAVO-Rusland conflict.
Ruslands toorn wordt schijnbaar uitgedrukt in economische termen:
- Moskou zei dat het visumbeperkingen zal introduceren voor Turkse burgers, te beginnen 1 januari 2016.
- Russische autoriteiten hebben een groep Turkse zakenlieden vastgehouden op beschuldiging van "valse verklaringen over hun reis naar het land".
- Persberichten merken op dat Rusland overweegt een beperking of uitsluiting van Turkse bouwbedrijven uit dat land, een potentieel multi-miljarden dollar verlies voor de Turkse economie.
- Moskou waarschuwde haar burgers voor een bezoek aan Turkije - een verbod dat een grote klap zal zijn voor Turkije's lucratieve toeristische industrie. Vorig jaar bezochten 4,5 miljoen Russen Turkije, vooral de Middellandse Zeekust. Russische touroperators zijn gewaarschuwd om hun zaken met Turkije op te schorten.
- Het lot van twee enorme Turks-Russische energieprojecten blijft nu onbekend, aangezien de minister van Russische Energie, Alexei Ulyukayev, niet uitsloot dat sancties de 'Turkse Stream'-gasleiding zullen raken, evenals een geplande Russische kernenergiecentrale in Turkije. Turkije koopt ongeveer 55% van zijn aardgas in Rusland. De op een na grootste gasleverancier is Iran, Ruslands bondgenoot - en rivaal van Turkije - in Syrië.
- De Russische minister van Landbouw, Alexander Tkachev, zei dat Rusland de Turkse voedselinvoer zou vervangen met goederen uit Iran, Israël en Marokko.
- Verzending van tarwe naar Turkije werden in de belangrijke Russische havens in de wacht gezet.
- Het Kremlin heeft verder officieel een brede waaier van sancties aangekondigd op Turkije, waaronder een verbod voor Turkse werknemers (met schattingen van 90.000 ontslagen per 1 januari 2016), beperkingen op de invoer van goederen en diensten uit Turkije en oproepen tot een "versterking van de havencontrole en het toezicht om de veiligheid van het vervoer te waarborgen."
- Rond 1250 vrachtwagens met Turkse export werden geblokkeerd bij de invoer in Rusland op 30 november en strandden bij de grensposten, in afwachting van een goedkeuring.
- Russische voetbalclubs zal worden verboden Turkse spelers te contracteren tijdens de komende winterstop.
Dat alles is commercieel bestraffend. Er zit een meer serieuze kant aan dit Turks-Russische conflict wat de NAVO en de westerse belangen in het Midden-Oosten betreft.
De Russische minister van Defensie Sergei Shoigu kondigde op 25 november aan dat Rusland het S-400 luchtdoelraketsysteem op zijn Hmeymim luchtmachtbasis in Syrië zou inzetten.
Turkije heeft een Russische jager neergeschoten. Geen winst, maar veel schade aan de economie. Rusland gaf een jager en heeft zijn militaire aanwezigheid in Syrië en in de strategische oostelijke Middellandse Zee permanent gemaakt. Het heeft zijn bases in Syrië versterkt en is van plan om een nieuwe militaire basis te bouwen. Turkije kan niet meer tot Rusland spreken over de mogelijkheid om Assad af te zetten.
In een verdere stap, die de spanningen verder laat escaleren, heeft de Russische generale staf één van haar grootste luchtverdedigingsschepen ingezet aan de rand van de Turkse territoriale wateren in de Middellandse Zee. Russische militaire woordvoerder General Sergei Rudskoi zei dat de Russische bommenwerper zou worden "ondersteund door jagers; en alle soorten bedreigingen zullen meteen worden beantwoord." In overeenstemming daarmee zal The Moscow, een van de twee grootste oorlogsschepen van de Russische marine en het vlaggenschip van de Zwarte Zee Vloot van Rusland, worden ingezet waar de territoriale wateren van Turkije en Syrië elkaar raken.
Daarnaast gaf Poetin bevel om bijna 7000 man aan troepen in te zetten, plus anti-vliegtuigraketten, raketwerpers en artillerie aan de Turkse grens, en vroeg hen om gereed te staan voor een volledig gevecht.
Er zijn nog andere militaire repercussies geweest. Sinds het neerhalen van de Russische jet heeft het Russische leger regelmatig Syrische dorpen nabij de Turkse grens bestookt. Die worden bevolkt door de Turkmenen, een Turkse etniciteit die de jihadisten in Syrië ondersteunt - en die ook worden ondersteund door Ankara. De Russen hebben ook al Turkse hulpkonvooien geraakt naar de Turkmeense dorpen. Meer dan 500 Turken en Turkmenen zijn gedood in de Russische luchtaanvallen. Ondertussen zijn de door de VS geleide geallieerde luchtaanvallen tegen IS tot stilstand gekomen. Noch Washington, noch Ankara wil graag een nieuw conflict met Rusland krijgen. Dus, IS en Rusland blijven floreren.
Het Russische leger heeft alle contacten met het Turkse leger geschrapt. Mogelijk wachten ze op het eerste Turkse militaire vliegtuig dat een vreemd luchtruim schendt, om die neer te schieten.
Turkije heeft alle vrijheid om Rusland uit te dagen, en om onvermijdelijk het slachtoffer te zijn. Maar met zijn geostrategische, islamitische ambities, stelt het de NAVO-bondgenoten bloot aan het risico van een nieuw conflict met Rusland - en dat in een tijd waarin de wonden van de vorige conflicten nog moeten helen.
Poetin heeft de leiders van Turkije beschuldigd van het bevorderen van de islamisering van de Turkse samenleving, waarover hij zei dat het een "probleem" was. Hij zag het niet verkeerd. In feite zijn het islamisme en de neo-Ottomaanse ambities de bron van Turkije's (niet-zo) proxy-oorlog met Rusland in het Syrische theater. Hoewel Turkije - officieel - een lid is van de NAVO en deel van de geallieerde campagne tegen IS, belemmeren de soennitisch-islamitische ambities betreffende Syrië de wereldwijde strijd tegen de jihadisten. Een Turks-Russisch conflict verzwakt de strijd.
Poetin lijkt ervoor te zorgen dat de NAVO niets zal doen.
Burak Bekdil, gevestigd in Ankara, is een Turkse columnist voor de Hürriyet Daily en een medewerker aan het Middle East Forum.