Duitse Kanselier Angela Merkel kreeg een enorme klap in haar gezicht op 4 september, toen de anti-immigratiepartij Alternatief voor Duitsland (AfD) haar Christendemocratische Unie (CDU) voorbijschoot tijdens de verkiezingen in haar thuishaven Mecklenburg-Voor-Pommeren.
Met 20.8% van de stemmen kwam de AfD op de tweede plaats terecht, achter de centraal-linkse Sociaal Democraten (SPD) (30.6%). Merkels CDU kwam op de derde plaats, met 19% van de stemmen, de slechtste resultaten ooit in Meck-Pomm, zoals de plaats wordt afgekort.
De verkiezing in Meck-Pomm werd door velen gezien als een referendum van Merkels opendeurbeleid omtrent migratie en haar besluit om meer dan een miljoen migranten uit Afrika, Azië en het Midden-Oosten Duitsland binnen te laten in 2015. De migrantenstroom resulteerde in een aanzienlijke stijging van criminaliteit in het land. Het groeiende onveiligheidsgevoel werd verergerd door een serie van misdrijven deze zomer, uitgevoerd door moslimmigranten, waarbij er tien mensen stierven en nog tientallen gewond raakten.
De instorting van het CDU in Meck-Pomm resulteert in twee essentiële conclusies: 1) Merkels hoop om te winnen – of überhaupt mee te doen – bij een vierde periode in de nationale verkiezingen in 2017 wordt nu in twijfel getrokken; en 2) de AfD is nu een macht die erkend wordt binnen de Duitse politiek. Het kan niet langer weggezet worden als een 'aanhang-partij'.
Observanten binnen het politieke spectrum lijken het erover eens te zijn dat de verkiezing in Meck-Pomm een verandering betekent voor Merkel, wie het hoofd is van het CDU sinds 2000 en kanselier is sinds november 2005. Sommigen zeggen dat haar politieke carrière wellicht voorgoed over is als het CDU sterk verliest van de AfD tijdens de deelstaatverkiezingen in Berlijn op 18 september.
"Dit was een zwarte dag voor Merkel," zei Thomas Jaeger, een politicoloog aan de Universiteit van Keulen. "Iedereen weet dat ze deze verkiezing heeft verloren. Haar district in het parlement is daar, ze heeft daar campagne gevoerd, en vluchtelingen zijn haar taak."
Secretaris-Generaal van het CDU, Peter Tauber, was het hiermee eens: "Het sterke optreden van de AfD is zuur voor velen, en voor iedereen in onze partij. Een groot aantal mensen wilden hun ontevredenheid laten weten en protesteren. En dit zagen we in het bijzonder bij discussies over vluchtelingen."
De leider van de AfD, Frauke Petry, zei: "Dit is een klap voor Merkel, niet alleen in Berlijn, maar tevens in haar thuishaven. De kiezers maken een duidelijk statement tegen Merkels verschrikkelijke immigratiebeleid. Dit heeft haar op haar plek gezet."
Lokale AfD-vertegenwoordiger Leif-Erik Holm zei tegen de supporters: "We schrijven geschiedenis. Wellicht is dit het begin van het einde van Merkels kanselierschap. Dit moet ons doel zijn."
Gero Neugebauer, een professor van politieke wetenschappen aan de Vrije Universiteit van Berlijn, zei:
"Mensen zullen deze nederlaag zien als het begin van de 'Kanzlerdämmering' (schemering van de kanselier). Als veel leden van het CDU deze nederlaag beginnen te zien als Merkels schuld, en de leden van het parlement haar beginnen te zien als een gevaar voor de partij en hun eigen banen volgend jaar, zal de hele situatie volledig uit de hand lopen. Als het AfD wederom het CDU verslaat in Berlijn over twee weken, kunnen de zaken heel snel erg eng worden."
In een interview met Der Spiegel zei Ralf Stegner, vice-president van het SPD, dat het CDU zich in een 'staat van paniek' bevindt wegens de groei van het AfD en dat Merkel passief is geworden naar haar partij:
"Merkel is duidelijk haar hoogtepunt gepasseerd. Het is een ramp voor haar dat het CDU op de derde plaats is belandt, met een score van onder de 20% in haar eigen staat. Dit is een serieuze crisis voor de CDU en het staat onder de naam van Merkel en Seehofer. Sommige mensen geloven dat Merkel niet meer het debat leidt met Seehofer over haar kandidaatschap in 2017. In de geschiedenis tot nu is het CDU genadeloos geweest tegenover hun kanseliers wanneer het erop leek dat de partij een enorm verlies van stemmen zou krijgen."
Stegner verwees naar een artikel van 27 augustus van Der Spiegel, waarin stond dat Merkel haar aankondiging over haar kandidaatschap had uitgesteld, wegens oppositie van de Beierse zusterpartij van het CDU, de Christelijke Sociale Unie (CSU), die enorm uitgesproken is geweest over hun kritiek omtrent haar migratiebeleid.
"Angela Merkel zal haar besluit of ze deelneemt aan de nationale verkiezingen volgend jaar als kanselier van het CDU uitstellen tot de lente van 2017. Dit uitstel was van belang omdat ze pas dan zal weten of het hoofd van het CSU, Horst Seehofer, besluit of zijn partij Merkel weer zal steunen, zeggen de insiders van het CDU. Dit is de tweede keer dat Merkel de aankondiging van haar plannen heeft moeten uitstellen.
"Eigenlijk had haar besluit al een lange tijd geleden verkondigd moeten worden. Het oorspronkelijke plan was dat Merkel haar ideeën afgelopen lente al zou laten weten. Maar toen gooiden de vluchtelingencrisis en het hevige geschil met CSU roet in het eten. De kanselier heeft toen besloten te wachten tot de herfst.
"Deze keer is het uitstel problematischer voor Merkel. In december vindt het congres van het CDU plaats in Essen, waar Merkel gekozen wil worden als partijleider voor nog twee jaar.
"Maar ze kan alleen maar partijleider zijn als ze tevens een kandidaat is in voor de nationale verkiezingen. Het partijcongres zou een signaal moeten zijn dat het CDU de kanselier volledig steunt. Dit zal niet mogelijk zijn als de partij niet weet of Merkel door wil gaan.
"Vanuit het perspectief van Merkel is het alternatief riskanter: Als ze haar kandidaatschap voor kanselier aankondigt, zonder de steun van Seehofer, zal dit haar op politiek gebied kunnen schaden."
Tijdens een interview met Süddeutsche Zeitung op 6 september zei CSU-leider Horst Seehofer dat de 'verschrikkelijke' uitkomst van de verkiezingen in Meck-Pomm een directe consequentie waren van Merkels migratiebeleid. Hij voegde hieraan toe dat Merkel 'meerdere voorstellen voor een koerscorrectie' heeft genegeerd, en dat het feit dat ze weigert in beweging te treden de toekomst van het CDU in gevaar brengt. "Het vertrouwen in de regering is vluchtig aan het zinken," waarschuwde hij. "Mensen snappen niet hoe het beleid in Duitsland gemaakt wordt."
Secretaris-Generaal van het CSU, Andreas Scheuer, heeft de oproep voor Merkel om haar beleid te wijzigen herhaald: "We moeten zicht hebben op de vluchtelingen, we moeten sneller deporteren en zorgen voor betere integratie."
De Minister van Financiën van Beieren was het hiermee eens: "De resultaten moeten het CDU wakker schudden. De wil van de mensen kan niet langer genegeerd worden. Er is een koerswijziging nodig in Berlijn."
Merkel blijft zich tartend opstellen. Een dag na de instorting in Meck-Pomm, weigerde Merkel elke vorm van koerscorrectie omtrent het migratiebeleid.
"Ik ben erg ontevreden met de uitkomst van de verkiezing. Het heeft duidelijk iets te maken met de vluchtelingenkwestie. Ik vind dat de keuzes die zijn gemaakt correct zijn."
Ze bleef doorgaan met het beschuldigen van de Duitse kiezers, door te zeggen dat ze het 'probleemoplossend vermogen' van haar regering niet waarderen. (Lösungskompetenz)
Op 7 september zei Merkel op een vurige toon tegen het Duits parlement dat de AfD's anti-immigratie-standpunt een dreiging vormt voor Duitsland. "We moeten ons allemaal realiseren dat het AfD een uitdaging is, en niet alleen voor de christendemocraten... ze zijn een uitdaging voor iedereen in dit gebouw." Ze heeft tevens laten doorschemeren dat ze een nieuwe periode als kanselier zou willen toen ze zei: "Er is nog veel werk aan de boeg."
Alternative for Germany (AfD)
Angela Merkel is op meerdere manieren direct verantwoordelijk voor de stijging van de populariteit van het AfD. In meer dan 10 jaar als kanselier heeft ze het CDU op zoveel manieren naar links geduwd, dat de partij niet langer conservatief te noemen is.
Onder leiding van Merkel is het beleid van het CDU omtrent kernenergie essentieel identiek geworden aan dat van de Groene Partij. Merkel heeft tevens veel van het sociale beleid overgenomen van het SPD. Wanneer het gaat om het opendeurbeleid, is de positie van het CDU virtueel niet te onderscheiden van het beleid van de SPD en de Groene Partij. Dit zorgde voor een kans voor de AfD.
Sinds hun opening in 2013, is het AfD nu aanwezig in negen van de 16 staatsparlementen in Duitsland. Het heeft de kans voor het eerst het nationale parlement te betreden in 2017. Volgens een peiling van Insa – geciteerd door Bild op 5 september – zou het Afd 15% van de stemmen winnen, als de nationale verkiezingen vandaag werden gehouden. Dit zou hen de derde grootste partij maken in Duitsland.
De Insa-peiling wees tevens uit dat het AfD meer dan 55,000 van de stemmen van andere partijen hebben overgeheveld. Meer dan 22,000 CDU-stemmers hebben hun stembiljetten aan het AfD gegeven; 15,000 SPD-stemmers hebben op de AfD gestemd; en meer dan 22,000 stemmers van andere partijen hebben hun stem ook overgeleverd aan het AfD.
De partij was in de eerste instantie opgericht uit protest tegen de manier van handelen van de Duitse regering omtrent de eurozone-crisis. In het manifest van de oprichting staat:
"De republiek van Duitsland heeft te maken met de meest ernstige crisis in de geschiedenis. Het gebied met de euromunt heeft bewezen dat het niet wekbaar is. Landen in Zuid-Europa glijden langzaam weg in armoede wegens de competitieve druk van de euro. Hele staten staan op de rand van instorten.
Honderden miljarden euro's zijn al beloofd door de regering. Een eind van dit beleid is niet in het zicht. Dit is buitensporig en onverantwoordelijk. Wij, onze kinderen en onze kleinkinderen zullen hiervoor moeten betalen via belasting, stagnatie en inflatie. Tegelijkertijd eet dit onze democratie op. In deze situatie kennen het CDU, CSU, SPD, FDP, en de Groen Partij maar een antwoord: Blijf zo doorgaan!"
In april 2013 bracht de Frankfurter Allgemeine Zeitung aan het licht dat CDU-insiders de populariteit van het AfD zagen als 'het einde van Merkels kanselierschap.' Er was een strategie opgezet om oppositieonderzoek in gang te zetten, en het AfD af te schilderen als een 'nationaal-conservatieve' partij, die gedreven wordt door voorstanders van marktradicalisme."
Het AfD – op vele manieren vergelijkbaar met nieuwe Tea-Party-beweging in de Verenigde staten – heeft last gehad van zelfgemaakte verwondingen wegens onderlinge politieke gevechten en interne machtsstrijden. Establishment-politici en de reguliere media hebben zich herhaaldelijk gericht op buitensporige uitspraken die door sommigen zijn gemaakt binnen de partij, om de partij zo af te schilderen als een 'extreemrechtse' partij, die een bedreiging vormt voor de Duitse waarden.
In een interview met de Guardian zei Frauke Petry, leider van het AfD, dat de partij zich soms geforceerd voelde om fel taalgebruik toe te passen om zo hun boodschap duidelijk te maken. Ze zei:
"Nou, soms, ik ontken het niet, denken we dat we provocatieve argumenten moeten gebruiken zodat we gehoord worden. Dit komt omdat we in het begin van 2013 heel hard hebben geprobeerd om gehoord te worden door middel van vele wijze argumenten, en we konden simpelweg niemand bereiken. Dus wat doe je dan? Je brengt een provocatief argument naar voren, en soms krijg je de kans om uit te leggen wat je bedoelt. Ik weet dat het een moeilijke keuze is om te maken maar soms voelt het voor ons als de enige manier."
Petry heeft ook gezegd dat het AfD niet te maken heeft met 'echte vluchtelingen,' maar maar met honderdduizenden economische migranten die zich voordoen als vluchtelingen. "Er is genoeg ruimte voor vluchtelingen in Duitsland, maar het probleem is dat we geen verschil meer leggen tussen migranten en asielzoekers," zei ze.
Een grootschalig partijmanifest, dat gepubliceerd werd in mei 2016, riep op voor: beperkte regering; termijngrenzen; hervorming van financiering van campagnes; verminderen van de macht van politieke partijen; directe verkiezingen voor kanselier; delegeren van de macht naar deelstaten; een referendum over de euro; hervorming van de Verenigde Naties; Een sterk leger gevestigd in het NATO-bondgenootschap; herinvoering van de dienstplicht; versterken van politietoezicht; justitiële hervorming; wapenrechten; het beschermen van de Duitse grenzen; hervorming van de arbeidsmarkt; verwijderen van bezwarende bureaucratie; het promoten van de traditionele familie; aanmoedigen van Duitsers om meer kinderen te krijgen in plaats van terugvallen op massamigratie voor het oplossen van demografische problemen; beschermen van de rechten van de ongeborene; het promoten van de Duitse cultuur in plaats van multiculturalisme; het promoten van de Duitse taal als de basis voor de Duitse identiteit en integratie; verbannen van buitenlandse financiering van moskeeën; verwijderen van overheidssubsidies voor radio en telivisie; enzovoorts. Vele standpunten van het AfD werden eerst uitgevoerd, maar later verwaarloosd door het CDU.
Ondertussen liet een peiling van 1 september zien dat Merkels populariteit gezakt is naar 45% in een tijdsbestek van vijf jaar. Meer de helft (51%) van de ondervraagden hebben gezegd dat het "niet goed zou zijn" als Merkel voor nog een periode zou regeren in 2017. Als de nationale verkiezingen vandaag werden gehouden, zou het CDU slechts 33% winnen. Dit is dus minder dan de 42% van een jaar geleden.
De peiling liet één factor zien dat in Merkels voordeel werkte; het tekort aan politieke rivaliteit die sterk genoeg is om haar uit te dagen.
Soeren Kern is een Senior Fellow bij het in New York gevestigde Gatestone Institute. Hij is tevens Senior Fellow voor Europese Politiek bij de in Madrid gevestigde Grupo de Estudios Estratégicos/Strategische Studiegroep. Volg hem op Facebook en op Twitter.