Terwijl we de 70e verjaardag van de Nuremberg-rechtszaken herdenken, waarbij verscheidene nazi-leiders voor de rechter verschenen, moeten we ons een aantal veronrustende vragen stellen over degenen die nooit berecht zijn voor hun medeplichtigheid aan de grootste genocide ter wereld. Het zou onmogelijk zijn geweest deze massamoord uit te voeren zonder de medeplichtigheid van zo'n grote veelheid aan overheden, groeperingen en individuen. Misschien zijn er teveel schuldige partijen om allemaal te berechten, maar het is nog niet te laat om de schuldigen moreel aansprakelijk te houden voor wat ze gedaan en verzuimd hebben.
 Zeventig jaar geleden stond een groep prominente nazis terecht voor hun oorlogsmisdaden. Van links naar rechts: op de eerste rij, Hermann Goering, Rudolf Hess, Joachim von Ribbentrop, Wilhelm Keitel, Ernest Kaltenbrunner. Op de tweede rij, Karl Doenitz, Erich Raeder, Baldur von Schirach and Fritz Sauckel. |
Laat het gezegd zijn: de mee schuldige individuen waren de nazi-leiders die direct verantwoordelijk waren voor het plannen en uitvoeren van eindoplossing. Hun doel was joden van over de hele wereld te verzamelen om hen vervolgens te doden, en daarmee wat zij als het "Joodse ras" zagen, te vernietigen. Ze kwamen hier erg dicht bij in de buurt, en vaagde het Europese jodendom in een korte tijd bijna in z'n geheel van de kaart. De nazi-leiders kregen hulp van veel "gewillige beulen", zowel in Duitsland als in landen onder hun controle. Onder de ergste medeplichtigen waren individuelen Litouwers, Laplanders, Hongaren, Slowaken, Polen, Oekraïeners en anderen. Onder deze groepen waren er ook helden, en zij worden terecht herdacht en geëerd. Maar het aantal slechterikken overstijgt het aantal helden ruimschoots.
Dan waren er de schuldige collaborerende overheden die de arrestaties en deportaties hielpen te faciliteren. De Franse overheid deporteerde meer joden dan de Nazis ooit eisten. Ook andere overheden, inclusief die van Noorwegen, Nederland, Hongarije en Oostenrijk (dat onderdeel was geworden van Duitsland), hielpen de nazis hun genocidale doelstellingen te behalen. Bulgarije daarentegen weigerde aan de nazi-genocide mee te werken, en redde hun kleine joodse populatie. Ook Denemarken redden veel joden, waarvan er veel naar het neutrale Zweden werden overgevaren.
Ook waren er de landen die weigerden de joden op te nemen die de nazi-terreur wisten te ontvluchten. Onder deze landen vallen de VS, Canada en veel andere potentiële veilige havens. Ook in de VS en Canada waren er helden die hun leiders ertoe opriepen meer te doen, maar zij slaagden hier grotendeels niet in.
Veel Arabische en islamitische landen speelden ook een oneerbare rol, en kozen de kans van de nazis terwijl ze hun eigen pogroms uitvoerden tegen plaatselijke joden. De hoofdschuldige in dezen was de Groot-Moefti van Jeruzalem, die zich in Berlijn bij Hitler voegde en persoonlijk verantwoordlijk was voor de dood van veel joden, door de poorten van Palestina gesloten te houden voor joodse vluchtelingen.
Hadden Engeland en de VS meer kunnen doen om de genocide te beëindigen? Hadden ze de treinrails richting Auschwitz en andere concentratiekampen kunnen bombarderen? Dit zijn complexe vragen die gesteld moeten worden, maar al sinds 1945 niet bevredigend beantwoord zijn.
Ook zijn er degenen die veroordeelde nazis vrijscheldden of een strafvermindering gaven, en degenen die de nazis na de oorlog hielpen hun berechting te ontlopen. Die lijst is lang en verontrustend.
Neurenberg concentreerde zich erg nauw op nazi-leiders en hun directe handlangers, waardoor degenen die een belangrijke maar minder directe rol vervulden - zij het door hun acties of het verzuimen te handelen - impliciet vrijgesproken werden. Het ligt in hun aard besloten dat rechtbanken erg beperkt zijn in wat zij kunnen toen teneinde grote groepen van individuen veroordeelt te krijgen, terwijl deze personen wel degelijk behoren tot een breed spectrum van wettelijke en morele schuld. Maar historici, filosofen, juristen en gewone burgers hebben die beperking niet. Wij mogen met de vinger wijzen en iedereen schuldig achten die dit verdient, ongeacht of zij in Neurenberg berecht zijn, of de gevolgen daarvan.
Er zal nooit een perfecte gerechtigheid komen voor degenen die hebben bijgedragen aan de holocaust. De meeste schuldigen ontliepen hun vervolging, leefden gelukkige levens, en stierven in hun bed, omringd door liefdevolle families. West-Duitsland floreerde door het Marshall Plan, en veel Duitse industriëlen, die gebruik hadden gemaakt van slavenarbeid, bleven winst maken door de ogenschijnlijke benodigdheden van de Koude Oorlog. De weegschaal van vrouwe Justitia blijft uit balans. Wellicht verklaard dit waarom meer dan 6 miljoen mensen vermoord zijn in genocides die te voorkomen waren -- Cambodja, Rwanda, Darfur en andere plaatsen -- sinds de wereld toezei: "dit nooit meer".
Uiteraard is er het risico, dat door iedereen de schuld te geven, we niemand de schuld geven. Het is belangrijk om de verantwoordelijkheid van degene die verschillende rollen speelden in de holocaust, te kalibreren. Het is een uitdagende taak, maar een die ondernomen moet worden om toekomstige genocides te voorkomen.
Professor Alan Dersowitz is samen met Professor Irwin Cotler de voorzitter van het symposium over het nalatenschap van Nuremberg, gehouden in Krakow, 4 mei, 2016.