Een "schuldgevoel" vanwege het kolonialisme breekt het Westen van binnenuit af, aldus professor Bruce Gilley, en autoritaire regimes als Iran, Rusland, China en Turkije profiteren van deze zwakte.
De Romeinen noemden het damnatio memoriae: de verdoemenis van de herinnering -wat resulteerde in de vernietiging van de portretten en zelfs van de namen van de gevallen keizers. In het Westen is nu hetzelfde proces aan de gang over het koloniale verleden. De culturele elite in het Westen lijkt nu zo gekweld te worden door imperialistische schuldgevoelens dat ze er niet langer in geloofd dat onze beschaving iets is om trots op te zijn.
Dit schuldgevoel lijkt nu een soort postchristelijke vervangende religie te zijn die veel westerlingen verleidt. De Franse geleerde Shmuel Trigano suggereerde dat deze ideologie de westerlingen in "postkoloniale onderdanen" verandert die niet langer in hun eigen beschaving geloven, maar in dat wat het zal vernietigen: het multiculturalisme. In Frankrijk werd bijvoorbeeld een manifest gepubliceerd voor "een multiculturele en postraciale republiek". Het resultaat zou, in de woorden van antropoloog Jean-Loup Amselle, een 'oorlog van identiteiten' en een botsing tussen gemeenschappen zijn. Vorige maand heeft de leider van de Britse Labour-partij, Jeremy Corbyn, gezegd dat hij, indien tot premier gekozen, het British Museum zal gelasten om het Elgin-marmer, de fries dat het Parthenon van Athene omringde en één van de belangrijkste attracties van het British Museum, naar Griekenland terug te brengen. "Deze hele campagne is pure waanzin", schreef Richard Dorment. Maar het is een waanzin die zich over heel Europa verspreidt.
 Afbeelding: Figuren uit het Oostelijke Fronton van het Parthenon, tentoongesteld als onderdeel van de Elgin Marmers in het British Museum. (Beeldbron: Andrew Dunn/Wikimedia Commons) |
De Franse president Emmanuel Macron kondigde aan dat hij de regels wil veranderen die de Franse openbare collecties onaantastbaar maken, en toe wil staan dat tientallen historische artefacten uit het Louvre Museum naar Afrika terugkeren. Macron heeft twee commissarissen aangesteld om een rapport op te stellen; de Senegalese schrijver Felwine Sarr en de kunstexpert Bénédicte Savoy.
Tanzania vraagt om de teruggave van het beroemde skelet van een prehistorische Brachiosaurus, de belangrijkste attractie van het Natuurkundemuseum in Berlijn. De Duitse minister van Cultuur, Monika Grütters, heeft onlangs nieuwe richtlijnen voor de teruggave van "koloniale voorwerpen" gepubliceerd.
De meeste historici kiezen nu voor de campagne om deze objecten terug te geven. Eén ervan is David Olusoga, een historicus van Nigeriaanse oorsprong, die heeft beweerd dat deze koloniale artefacten destijds "gestolen" zijn door de koloniale machten. Zareer Masani, een historicus van Indiase afkomst, nam een ander standpunt in The Telegraph. Het waren de kolonialisten, zei hij, die een beslissende rol hadden in het behoud van deze oudheden van de beschaving:
"Het was hun toewijding, vaak met een groot persoonlijk offer, die de wonderen van veel verloren klassieke beschavingen ontgrendelden... "Feit is dat we geen idee hebben wat er van 's werelds 'geplunderde' oudheden zou zijn terechtgekomen als ze niet in westerse collecties bewaard waren gebleven. Zouden de schatten van het zomerpaleis van Peking de Culturele Revolutie van Mao hebben overleefd? Hadden de Elgin-marmers de Turkse tourgidsen overleefd die er stukken afbraken om als souvenir te verkopen? Zou Daesh [ISIS] de voorwerpen uit het Midden-Oosten die nu in Europese musea overleven hebben gespaard"?
In 1969 zond de BBC Kenneth Clark's "Civilization" uit, de toonaanfgevende serie over Westerse kunst en cultuur. Toen was betreffende beschaving iets om trost op te zijn. In 2018 zond de BBC de remake van Clarks klassieke "Civilizations" uit -let op het meervoud. "Dit jaar zal de 21e-eeuwse versie van de monumentale documentaire een kritische blik werpen op de geschiedenis van de Britse beschaving en zich afvragen of deze is gefundeerd op 'plundering en roof' en wie de echte barbaren zijn," schrijft Hannah Furness in The Telegraph. Een van de nieuwe presentatoren is David Olusoga, de historicus die de Elgin Marmers "een zeer duidelijk geval van diefstal" noemde.
Dertig jaar geleden schreef de Franse filosoof Pascal Bruckner in zijn boek, De Tranen van de Blanke Man dat "de meedogenloze en zelfingenomen criticus die de misleiding van de parlementaire democratie eindeloos aan de kaak stelt, plotsklaps ademloos van bewondering is bij het aanschouwen van de gruweldaden die in naam van de Koran, de Veda's, de Grote Roerganger zijn begaan...". Sindsdien hebben Westerse elites veel misdaden verontschuldigd die in naam van de politieke islam zijn gepleegd alsof dezen de gevolgen waren van onze eigen koloniale misdaden.
Toen christenen in Irak door de zogenaamde islamitische staat massaal werden verbannen, vermoord of vervolgd, zweeg het Westen - alsof deze christenen de vertegenwoordigers waren van het westerse kolonialisme en niet de rechtmatige en originele inwoners van het Midden-Oosten, lang voordat de Arabieren zich tot de islam bekeerden. Toen een meute het Franse instituut in Caïro verwoestte en boeken en collecties verbrandde, zwegen degenen die nu de "koloniale artefacten" wil teruggeven. Toen de Iraanse president Rouhani een bezoek bracht aan Rome, bedekten de Italiaanse autoriteiten de naakte beelden in de Capitolijnse Musea. Dekken we onze eigen cultuur af om de islamitische wereld te behagen?
Helaas, wat we "opgeven" zijn niet alleen de koloniale artefacten, maar onze trots op de Westerse beschaving. Een nieuwe "verdoemenis van de herinnering" vindt plaats in onze eigen musea, academies en babbelende klassen - en dit heeft diepe gevolgen voor ons vermogen om met de vijanden van beschaving om te gaan. "Postkoloniaal materiaal vormt een belangrijke brandstof voor het jihadisme", aldus Gilles Kepel, de belangrijkste Islam-wetenschapper in Frankrijk.
"The Monuments Men", een film uit 2014 onder regie van George Clooney, gaat over een groep Westerse curatoren en kunstkenners die naar Europa reisden om de artistieke meesterwerken te redden die door de nazi's waren gestolen. Het is een verhaal over Westerse moed en morele helderheid tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 2015 vernietigde ISIS Palmyra, een van de belangrijkste steden van de oude wereld. Maar het Westen keek passief toe op deze culturele verwoesting en er werden geen " Monuments Men" uitgezonden om Palmyra en andere bedreigde gebieden te redden. De Russen profiteerden van de Westerse passiviteit en met de beroemdste dirigent van Rusland, Valery Gergiev, werd in de arena van Palmyra een triomfconcert uitgevoerd: "Wij protesteren tegen de barbaren die prachtige monumenten van de wereldcultuur hebben verwoest". De Westerlingen maakten vervolgens een banale kopie van de Triomfboog van Palmyra in Londen.
Waar zijn onze kloeke monumenten verdedigers nu?
Giulio Meotti, cultureel redacteur van Il Foglio, is een Italiaans journalist en auteur.