 "Het is met name zorgwekkend dat de [Duitse] federale regering geen verdere maatregelen lijkt te hebben genomen om de ongecontroleerde terugkeer van ondergrondse IS [islamitische staat] strijders te voorkomen," zegt Linda Teuteberg, secretaris-generaal van de Duitse Vrije Democratische Partij . Ze voegde eraan toe dat de regering "nog steeds geen idee heeft hoe om te gaan met voormalige IS-strijders uit Duitsland", waaronder "Duitsers die zijn vastgehouden in het oorlogsgebied en de meer dan 200 ex-IS-aanhangers die nu terug zijn in Duitsland." (Bron afbeelding: Olaf Kosinsky / CC BY-SA 3.0-de via Wikimedia Commons) |
De Duitse regering is het zicht kwijt op tal van Duitsers die de afgelopen jaren naar Irak en Syrië zijn afgereisd om zich bij de Islamitische Staat (IS) aan te sluiten. Deze onthulling komt naar buiten op een moment dat de angst dat deze strijders, onopgemerkt door de autoriteiten, terug zouden keren naar Duitsland.
Het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken heeft in antwoord op een vraag van de secretaris-generaal van de liberale Vrije Democratische Partij (FDP), Linda Teuteberg, onthuld dat de Duitse autoriteiten geen informatie hebben over de verblijfplaats van tenminste 160 Duitsers die vertrokken om met de IS te vechten, aldus Welt am Sonntag. Het ministerie zei dat sommigen wellicht gedood waren in de strijd, maar dat anderen ondergedoken waren en proberen om zich in Duitsland te vestigen.
"Gezien de zeer versnipperde bescherming van de buitengrenzen van de EU, is het bijzonder verontrustend dat de federale overheid geen verdere maatregelen lijkt te hebben genomen om ongecontroleerde terugkeer van ondergedoken IS-strijders te voorkomen," vertelde Teuteberg aan Welt am Sonntag. Ze voegde eraan toe dat de overheid "nog steeds geen idee heeft" hoe om te gaan met voormalige IS-strijders uit Duitsland, waaronder "Duitsers die vastzitten in het oorlogsgebied en de meer dan 200 ex-IS-aanhangers die nu terug zijn in Duitsland."
Teuteberg zei dat het ministerie van Binnenlandse Zaken met een plan zou moeten komen hoe om te gaan met IS-terugkeerders en hoe ze verantwoording moeten afleggen, bijvoorbeeld door het vergroten van de rechtsbevoegdheid om oorlogsmisdaden begaan in het buitenland te onderzoeken en te vervolgen.
Van de naar schatting 1.050 Duitsers die de afgelopen jaren naar Irak en Syrië zijn gereisd om te vechten, is ongeveer een derde (350) teruggekeerd naar Duitsland. Er wordt aangenomen dat er ongeveer 220 op het slagveld zijn gedood. Volgens bronnen van de overheid die door het Duitse televisieprogramma Tagesschau geciteerd werden, worden er ongeveer 120 vastgehouden in Irak en Syrië. Daarnaast worden er minstens 138 kinderen van Duitse IS-strijders vastgehouden in Irak en Syrië. De verblijfplaats van de anderen is onbekend.
De Duitse regering bagatelliseerde de bezorgdheid van Teuteberg dat IS-strijders onopgemerkt terug naar Duitsland zouden kunnen keren:
"Gezien de verschillende maatregelen (waaronder 'meest gezocht' lijsten of barrières om binnen te komen) die een ongecontroleerde terugkeer aanzienlijk bemoeilijken, wordt ook voor de toekomst verondersteld dat binnenkomst zonder medeweten van de Duitse veiligheidsautoriteiten uitzonderlijk zou moeten blijven."
Het is echter bekend dat IS-strijders Europa - inclusief Duitsland – onopgemerkt zijn binnengekomen door zich voor te doen als migranten: een meerderheid van de terroristen die de aanslagen van november 2015 in Parijs hebben uitgevoerd, waarbij 130 doden en 360 gewonden vielen, waren volgens terreurbestrijders Europa binnengekomen door zich voor te doen als migranten. De meeste aanvallers waren bekend bij de politie en minstens negen stonden op lijsten van bekende terroristen. Toen ze de poreuze grenzen van de EU in Zuid-Europa passeerden, konden ze ongemerkt door de rest van Europa reizen.
Vermiste IS-strijders vormen een probleem voor heel Europa. Een studie uit juli 2018 van het International Centre for the Study of Radicalization (ICSR) van het King's College te Londen schat dat meer dan 5.900 mensen - 3.379 mannen, 1.023 vrouwen, 1.502 minderjarigen - uit West-Europa zich bij de Islamitische Staat aansloten. Nog eens 7.250 Oost-Europeanen sloten zich bij de groep aan.
Volgens schattingen van de ICSR zijn ongeveer 1.765 IS-strijders teruggekeerd naar West-Europa en 784 teruggekeerd naar Oost-Europa. Ten minste 800 IS-strijders worden vastgehouden in Koerdische detentiekampen in Noord-Syrië. Volgens Reuters verblijven ongeveer 700 vrouwen van de strijders en 1.500 van hun kinderen eveneens in de kampen. Het blijft onduidelijk hoeveel van de vermiste IS-strijders op het slagveld zijn gedood en hoeveel er zijn ondergedoken.
In Oostenrijk bijvoorbeeld zijn 93 van de 250 IS-strijders teruggekeerd. In België zijn 123 van de 500 IS-strijders teruggekeerd. In Groot-Brittannië zijn 425 van de 850 IS-strijders teruggekeerd. In Denemarken zijn er 72 van de 145 IS-strijders teruggekeerd. In Frankrijk zijn 400 van de 1.900 IS-strijders teruggekeerd. In Italië zijn er 11 van de 129 IS-strijders teruggekeerd. In Nederland zijn 60 van de 300 IS-strijders teruggekeerd. In Spanje zijn er 30 van de 210 IS-strijders teruggekeerd.
In Zweden zijn ongeveer 150 mensen teruggekeerd van de naar schatting 300 mensen die het land hadden verlaten om lid te worden van de Islamitische Staat, aldus de Zweedse Veiligheidsdienst (Säpo). Ongeveer 100 Zweedse strijders worden verondersteld te zijn gestorven op het slagveld; de overheid heeft geen informatie over de verblijfplaats van de anderen.
Tussen 35 en 40 Zweedse IS-strijders zijn teruggekeerd naar Stockholm, maar de gemeente heeft geen contact gemaakt met ook maar een enkele teruggekeerde, en weet wellicht niet eens waar ze wonen, zo onthulde de nationale publieke Zweedse televisie (SVT).
SVT ondervroeg ambtenaren in de vijf Zweedse gemeenten - Göteborg, Stockholm, Örebro, Malmö en Borås - die de thuisbasis zijn van de meeste van de 150 IS-gerepatrieerden en ontdekte dat die gemeentes samen slechts kennis hebben van de verblijfplaats van maximaal 16 volwassenen en 10 kinderen.
De schijnbare apathie wordt toegeschreven aan het gebrek aan wetgeving in Zweden. "We zijn zo ongeveer het enige land in de EU zonder wetgeving die participatie en samenwerking met terroristische organisaties bestrijdt," aldus Magnus Ranstorp, een expert op het gebied van terrorismebestrijding bij de Zweedse Universiteit voor Defensie in Stockholm. "We zijn natuurlijk kwetsbaar", voegde hij eraan toe. "Degenen die gevaarlijk zijn en los op straat lopen hebben de gelegenheid om meer strijders te werven en zelfs terroristische acties te plannen."
Ondertussen worden de honderden buitenlandse jihadistische strijders die in Syrië worden vastgehouden als een "tijdbom" gezien, die zouden kunnen ontsnappen en het Westen bedreigen, tenzij landen meer doen om hen terug te nemen, volgens de door de VS gesteunde Koerdisch autoriteiten die hen vasthouden.
"Het lijkt erop dat de meeste landen hebben besloten dat ze er niets meer met te maken willen hebben, laten we ze hier achterlaten, maar dat is een zeer grote fout", aldus Abdulkarim Omar van de Syrische Democratische Strijdkrachten. "Hun thuislanden moeten meer doen om buitenlandse strijders te vervolgen en hun families te rehabiliteren, anders is dit een gevaar en een tijdbom."
In februari 2019 riep de Amerikaanse president Donald Trump de Europese landen op om hun buitenlandse strijders te repatriëren en te vervolgen:
"De Verenigde Staten vragen Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland en andere Europese bondgenoten om de meer dan 800 ISIS-strijders terug te nemen die we in Syrië hebben gevangengenomen en ze voor het gerecht te brengen." Het Kalifaat staat op instorten. Het is geen aantrekkelijk alternatief dat we gedwongen worden om ze vrij te laten...
"De VS willen niet toekijken terwijl deze ISIS-strijders Europa binnendringen, en dat is waar ze naar verwachting zullen gaan. We doen zoveel en geven kapitalen uit. Hoogste tijd voor anderen om een stap naar voren te zetten en de klus te klaren waar ze absoluut toe in staat zijn. We trekken ons terug na de totale overwinning op het Kalifaat! "
In april tweette Trump:
"We hebben 1.800 ISIS-gevangenen gegijzeld in onze laatste veldslagen om 100% van het kalifaat in Syrië te vernietigen. Er worden nu beslissingen genomen over wat te doen met deze gevaarlijke gevangenen... Europese landen helpen helemaal niet, hoewel zij hier hun voordeel met gedaan hebben: ze weigeren gevangenen terug te nemen uit hun landen. Dit is niet goed."
Op 24 juni riep de Hoge Commissaris voor de mensenrechten van de VN, Michelle Bachelet, op tot het repatriëren, onderzoeken en vervolgen van alle buitenlandse strijders die worden vastgehouden in Syrië en Irak, of om ze vrij te laten. "De detentie van personen voor onbepaalde tijd die niet verdacht worden van misdrijven, bij gebrek aan wettige basis en regelmatige onafhankelijke rechterlijke toetsing, is niet acceptabel," zei ze.
De terughoudendheid van Europa om hun IS-strijders terug te nemen, is gebaseerd op een combinatie van juridische, financiële en politieke factoren. Sommige landen zijn begonnen de kinderen van IS-jihadisten per geval te repatriëren, maar het terugnemen van strijders met een andere nationaliteit en hun families is zeer impopulair en brengt politieke risico's met zich mee.
In Frankrijk bijvoorbeeld, zei premier Édouard Philippe onlangs dat hij er de voorkeur aan gaf dat Franse jihadisten gerepatrieerd werden in plaats van dat ze het risico liepen om zich aan gerechtigheid te onttrekken. Ze zouden in Frankrijk "berecht, veroordeeld en gestraft moeten worden in plaats van onder te duiken om andere aanslagen te plannen, ook tegen ons land", zo stelde hij in een interview van 30 januari met France Inter. Zijn commentaar leidde tot een onmiddellijke tegenreactie. Valérie Boyer van de centrumrechtse partij Les Républicains zei tegen het parlement dat de regering "de terugkeer van jihadisten die Frankrijk hebben verraden en tegen onze beschaving hebben gevochten moet tegenhouden".
Europarlementariër Nicolas Bay, lid van de raad van bestuur van Marine Le Pen's Nationaal Front (RN), voegde hieraan toe:
"De Franse jihadisten hebben er bewust voor gekozen om met Frankrijk te breken, vanwege hun inzet voor groepen die de oorlog aan ons land hebben verklaard, en die verachtelijke aanvallen op ons grondgebied hebben gepleegd, en er is geen reden om hen enige bescherming te bieden.
"In plaats van zich voor te bereiden op hun terugkeer, zou de regering al het mogelijke moeten doen om te voorkomen dat ze terugkeren naar Frans grondgebied! Ze moeten worden berecht door de bevoegde Syrische en Iraakse autoriteiten."
Philippe maakte vervolgens een omslag. In een interview op 6 maart met BFM TV zei hij:
"We zullen niemand terughalen. De Franse doctrine is altijd geweest dat de Franse strijders die het strijdtoneel betreden en tegen ons vechten, terecht staan wanneer ze worden opgepakt en, indien nodig, ter plekke worden gestraft [in Irak of Syrië]."
The Wall Street Journal merkte in een recent hoofdartikel "The West's Foreign Fighter Problem" op dat Europese regeringen geconfronteerd worden met een "Catch-22" -situatie: ze moeten hun jihadisten ofwel repatriëren en vervolgen, of ze lopen het risico dat ze onderduiken en nieuwe aanslagen in Europa plegen. The Journal schreef:
"In februari twitterde president Trump dat de VS aan 'Engeland, Frankrijk, Duitsland en andere Europese bondgenoten vragen om hun ISIS-strijders terug te nemen' en hen thuis te vervolgen. 'Indonesië, Marokko, Rusland en Soedan hebben dit maanden geleden al in beweging gezet, maar de West-Europese regeringen verzetten zich.
"Om toe te geven aan binnenlandse politieke druk hebben Europese politici, zoals de Britse minister van Binnenlandse Zaken Sajid Javid, gezworen ISIS-leden te weigeren en zelfs het staatsburgerschap te ontnemen. Duitse en Franse functionarissen uiten ook publiekelijk scepsis over het accepteren van gevangengenomen terroristen. Landen die de VS bekritiseerden over Guantanamo Bay knijpen nu een oogje dicht voor de detentie van hun burgers elders...
"De Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) hebben de gevangenen op humane wijze behandeld, maar het kan ze niet voor altijd vasthouden. De SDF zal uiteindelijk geen andere keuze hebben dan de gevangenen los te laten - hetgeen een beheersbare veiligheidsdreiging veel erger zal maken. Deze geharde strijders zijn vooral gevaarlijk gezien hun praktische kennis en het respect dat ze zouden kunnen verkrijgen onder aankomende jihadisten.
"Veel vrijgelaten strijders zouden naar Irak glippen, opgaan in sympathiserende Soennitische bevolkingsgroepen en zich voorbereiden op een wederopstanding van ISIS. Anderen zouden de veiligheidsvacuüms in Libië of Somalië kunnen misbruiken of conflicten in andere onstabiele regio's kunnen veroorzaken. Het grootste risico is wellicht dat ze onopgemerkt terugkeren naar het Westen te midden van vluchtelingen. Landen die aarzelen om hun burgers terug te nemen, zouden moeten beseffen dat ze toch terug zouden kunnen komen - clandestien."
Soeren Kern is Senior Onderzoeker bij het in New York gevestigde Gatestone Institute.