Het opheffen van de grenzen en het vrij bewegen van de bevolking was een algemene visie van de Europese Unie. Maar, kijk om je heen op het continent en dat standpunt wordt langzaam een nachtmerrie. De golf aan vluchtelingen en migranten over de Mediterrane zee heeft invloed op alle landen in Europa en creëert een verontrustende nieuwe werkelijkheid.
Langs de grens met Servië, heeft de Hongaarse overheid een muur laten bouwen om de stroom van migranten buiten te houden. Deze tijdelijke muur bestaat uit enorme rollen prikkeldraad. Bij de Italiaans-Oostenrijkse grens is er een nog nooit eerder voorgekomen mensenmassa te zien. De Oostenrijkse overheid weigert migranten door te laten. Bij Calais is er een trammelant omdat migranten bij de Franse haven pogingen doen om door de Kanaaltunnel of op een andere manier een weg te vinden naar Groot-Britannië. Ook vonden er in de Oost-Duitse stad Heidenau rellen plaats, waarbij inwoners demonstreerden bij het asielzoekerscentrum. Hierbij staken ze een migrantenreceptie in brand en joelden ze de bondskanselier Merkel uit toen ze arriveerde. Haar regeringspartij maakte kort geleden bekend dat ze dit jaar nog 800,000 migranten verwachten in Duitsland.
Het politieke klimaat is overal aan het veranderen. Zweden heeft in recente jaren zat migranten opgevangen in Europa. De Zweedse overheid schept trots op over het voorbeeld dat het denkt te geven. Maar de laatste opiniepeiling laat al zien dat de "Zweedse Democraten", die staan voor anti-immigratie, boven alle andere partijen worden gekozen. Tot voor kort kwamen de Zweedse Democraten niet verder dan een miniem aantal zetels in de peilingen.
Elders vallen de zaken misschien niet helemaal uit elkaar, maar gaat het wel slecht met de samenwerking. Polen, Tsjechië en Slowakije kondigden kort geleden aan geen islamitische migranten meer binnen te laten. Dit mag dan wel tegen de migratie- en asielzoekersbeleid van de EU in gaan, maar alle drie de landen blijven volhouden vanaf nu alleen nog maar christelijke vluchtelingen uit Syrië op te vangen.
Het mag best gezegd worden, dat deze landen nog het minst lijden onder het probleem. Volgens de regels van het Dublinverdrag moeten vluchtelingen asiel aanvragen in het eerste EU-land waar ze aankomen, dus zijn Italië en Griekenland de landen met de meeste verantwoordelijkheid, en dit laat zich ook blijken. In maart dreigde de Griekse Minister van Defensie andere EU-lidstaten dat hij de rest van Europa vol zou laten lopen met migranten, waaronder ook ISIS strijders, als ze Griekenland niet financieel zouden steunen. In juni dreigde de Italiaanse regering migranten visums toe te kennen waarmee ze legaal vrij kunnen reizen binnen de EU. Deze dreigingen komen nauwelijks overeen met de gestelde ambitie van de EU voor een "steeds hechtere unie" tussen de lidstaten. Ze zijn een stok achter de deur voor de EU-integratie.
Natuurlijk is migratie vanuit de zachte onderbuik van Europa niet nieuw. Wat wel nieuw is, is de schaal van toestroming en de ontoereikendheid van de reactie erop. Tot nu toe is er nog nooit zo'n grote toevloed aan migranten geweest en het einde is nog lang niet in zicht.
Het is niet enkel de vreselijke inhumane situatie in Syrië en Eritrea die deze crisis veroorzaakt, maar ook de mensen uit het Sub-Saharisch Afrika en andere gebieden die op zoek zijn naar een beter leven om hun gezin te kunnen ondersteunen. De chaos in Libië zorgt er duidelijk voor dat de reden van vertrek moeilijk te benoemen is, en er is weinig kans dat er in deze landen van herkomst binnenkort een verbetering optreedt.
Europa is niet bij machte de situatie in Syrië en Eritrea (om maar twee van de landen te noemen) te stabiliseren en om de leefomstandigheden in de Sub-Saharische gebieden en de rest van die regio te verbeteren. Iedereen die denkt dat Europa zowel de problemen in die landen als in haar eigen landen op kan lossen, is net zo naïef als degenen die denken dat de problemen beginnen bij Calais. Deze uitdaging vereist zodoende een manier van denken die nog niet eens wordt overwogen.
Er zijn verschillende redenen waardoor de vooruitgang stagneert. Tot op de dag van vandaag blijft de vraag "wat te doen" politiek gevaarlijk voor mainstream West-Europese politici. Tijdens de zomer sprak de Britse premier David Cameron terloops over de "zwerm" migranten bij Calais. De oppositie dook hier gelijk bovenop en noemde zijn uitspraak "beledigend" taalgebruik. Welke mogelijkheid is er, om het creatieve soort denken aan te dragen dat we nodig hebben in Europa, als we onze reactie op deze crisis beperken tot enkel een taalspel.
De eerste uitdaging zou zijn om migranten aan te moedigen dichter bij de landen te blijven die ze ontvluchten. Professor Paul Collier stelde recent voor om een door de EU gesponsorde veilig werkgebied op te zetten in Jordanië, zodat Syrische vluchtelingen (waar 40% van de in Europa gearriveerde uit bestaat) worden aangemoedigd om in dat gebied te blijven. Dit stelt ze niet alleen in staat tot een betere integratie, maar maakt het ook makkelijker om weer terug naar huis te keren wanneer de situatie is verbeterd. Vergelijkbare projecten zouden overwogen kunnen worden in andere gebieden.
Het is ook noodzakelijk om het systeem aan te passen dat werkelijke vluchtelingen scheidt van economische migranten. Het systeem van nu voldoet niet aan die eisen – wat het nog verergert is het feit dat als mensen al in Europa zijn, het moeilijk is om ze weer weg te sturen, tot welke groep ze ook behoren. Het zou meer zin hebben als de EU landen migranten tijdens het onderzoek naar hun identiteit buiten Europa houden (de meesten komen aan zonder documenten) en daarna pas de rechtvaardigheid van hun aanvraag te beoordelen. De EU zou kunnen overwegen Noord-Afrikaanse landen te betalen voor het leveren van dit soort detentiecentra. Tunesië is, evenals Marokko, een voor de hand liggende mogelijkheid.
Wellicht zou de Franse overheid samen kunnen werken met de Algerijnen. Tenzij er iemand wenst terug te keren naar Libië, zijn dit mogelijkheden die zouden kunnen werken. Wanneer vluchtelingen met een legitieme reden arriveren in Europa, zal het van cruciaal belang zijn een doelgericht en regio-specifiek systeem te creëren, in plaats van één uniform systeem. Dus apart van het recht op een permanent verblijf, zal er gebruik gemaakt moeten worden van tijdelijke visums, welke zich streng houden aan de plaats van uitgave en de data waarop ze verlopen.
Deze suggesties zouden op een dag misschien doorgevoerd kunnen worden. Veel wetgevers realiseren dit zich wel, privé, maar zolang de Europese leiders blijven wachten totdat deze ideeën politiek correct worden bevonden, zal dit probleem een vicieuze cirkel blijven. Het is tijd dat ze eindelijk de leiding nemen. Mochten ze falen, dan gaan de grenzen door Europa weer dicht en vervalt dat deel, met wellicht nog andere delen, van de Europese droom.