Er is momenteel, een "Frans Vraagstuk" gaande omtrent identiteit bij zowel de Fransen, Duitsers, en de Britten, namelijk: Wat betekent het om Frans, Duits of Brits te zijn?
Twee recente geschillen illustreren de manier waarop het vraagstuk over de Franse identiteit een onderwerp is geworden met een publiek belang.
De eerste is verbonden met de herdenking van het honderdjarig jubileum van de Slag om Verdun (in de Eerste Wereldoorlog); de tweede is verbonden met het nationale voetbalteam van Frankrijk.
Verdun in 2016 blijft een symbool voor een vervlogen tijdperk, toen Europese landen tegen elkaar streden. In Verdun zijn er meer dan 700,000 Franse en Duitse soldaten vermoord. Vandaag de dag staat Verdun voor Duitsers en Fransen als symbool voor een verzoening tussen twee staten, en een rechtvaardiging voor de opbouw van een nieuw politiek gebied, de Europese Unie.
De oorspronkelijke reden voor het creëren van de EU was om geen oorlogen meer te voeren tussen Europese landen. Deze speciale herdenking van de Slag om Verdun in 2016 was tevens een politieke boodschap naar Groot-Brittannië: Europa heeft jullie nodig, blijf bij ons, geen "Brexit" (een term voor het concept dat Groot-Brittannië de EU wil verlaten).
Maar de Franse overheid heeft, minder dan een jaar voor de volgende presidentsverkiezingen, een derde boodschap toegevoegd aan deze herdenking: De socialistische president, François Hollande, droomde ervan om deze dag van stilte, herdenking, en toespraken af te sluiten met een groot feest voor de jongeren. Tegen het einde van het jubileum zou de rapper Black M (M voor 'Mesrine', een beroemde balling uit de jaren tachtig) optreden in Verdun.
Op het moment dat de aanwezigheid van Black M bekend werd gemaakt, kwam er verontrustend nieuws aan het licht op social media; voornamelijk vanuit de rechtse hoek. Black M is duidelijk een "mensenartiest," erg populair bij jongeren, voornamelijk in de buitenwijken – hij zingt echter bij een Franse rapgroep, Sexion d'Assaut, waarvan de naam bijna exact hetzelfde is als de Franse vertaling ("Section d'Assaut") van Sturmabteilung, Hitlers militie voor 1934 (beter bekend als "de SA").
In een van zijn nummers, Sorry, noemt Black M Frankrijk een staat van Sorry, een pejoratieve Arabische term voor "ongelovigen en heidenen." In een ander nummer, It Humbled, zingt Black M: "Ik denk dat het de hoogste tijd is dat de homo's sterven. Snijd hun p***en eraf." In nog een ander nummer, spoort Black M jongeren aan "een Smith and Wesson aan te schaffen" en "de scholen af te schieten." En in nog een recent nummer, zingt Black M over "de Joden die een fijne tijd hebben tijdens het winkelen."
De keuze van Black M om op te treden tijdens een Verdun-herdenking liet een controversie doen oplaaien. Marine Le Pen, Leider van de Front National (FN), de populistische anti-massamigratiepartij, verklaarde dat Black M "niets te zoeken heeft bij een officiële herdenking van een strijd waarbij zoveel Franse families verwond zijn geraakt."
Florian Philippot, een vicepresident van de FN en adviseur van Le Pen, zei dat kiezen voor deze rapper gelijkstond aan "spugen op een oorlogsmonument."
Veel "linkse" mensen voelden zich tevens ongemakkelijk bij de keuze voor Black M. Elisabeth Levy, hoofdredacteur van het nieuwsblad Causeur, zei: "Het idee om Black M uit te nodigen in Verdun was choquerend op een niveau dat rechts en extreemrechts overstijgt: al mijn linkse vrienden waren ertegen. Ze vinden het idee compleet gestoord."
In een klassiek scenario, heeft politiek "links" een tegenaanval gegeven door het "racisme" van de "extreemrechtse" partij aan de kaak te stellen. De associatie SOS Racisme schreef: "In deze controversie lag het gevaar bij zwart. Morgen ligt het bij Arabisch. Overmorgen zal het over een moslim gaan, en in een van de dagen daarop, wordt het een zigeuner."
De burgemeester van Verdun verdedigde zichzelf door te zeggen dat de keuze voor Black M door "de staat" was opgelegd en dat iedereen wist dat het een keuze was van de president zelf.
De genadeslag voor het concert kwam snel: de commissie voor eeuwjarige herdenkingen van Frankrijk besloot hun deel van €67,000 uit een totaalbudget van €150,000 niet te betalen.
Een dag later maakte de stad bekend dat het concert geannuleerd zou worden. De burgemeester gaf "racisme" en "haat" de schuld.
Minister van Cultuur, Audrey Azoulay, klaagde over de zet: "een losbandige stem, onder het mom van een misselijkmakende en onbevangen morele orde, zorgde voor het annuleren van het concert."
Direct na de controversie in Verdun, barstte de Benzema-controversie uit. Rond eind mei werd het officieel bekend dat Karim Benzema, een Franse voetballer van Algerijnse afkomst, geen deel zou uitmaken van het nationale voetbalteam tijdens de UEFA Europa kampioenschappen in 2016. Voor het grootste deel van de Franse bevolking is de reden voor deze uitsluiting het uitlekken van een sextape-schandaal waarbij Benzema blijkbaar betrokken was, samen met zijn collega, Mathieu Valbuena. Maar op 26 mei, beschuldigde Eric Cantona – voormalig voetballer van Manchester United – de coach van het Franse team, Didier Deschamps, tijdens een interview met The Guardian, van het "uitsluiten van Franse spelers vanwege racistische redenen."
"Benzema is een geweldige speler. Ben Arfa is een geweldige speler. Maar Deschamps, hij heeft een hele Franse naam. Wellicht is hij de enige in Frankrijk met een echte Franse naam. Niemand in zijn familie is gemixt met iemand, weet je. Zoals de mormonen in Amerika.
"Het verbaast me dus niets dat hij [Deschamps] de situatie van Benzema misbruikt heeft om hem niet aan te nemen. Zeker nadat Valls [Minister-President van Frankrijk] heeft gezegd dat hij niet moet spelen voor Frankrijk. En Ben Arfa is wellicht momenteel de beste speler van Frankrijk. Maar ze hebben dezelfde afkomst. Ik heb het recht om hierover na te denken."
De interviewer van The Guardian herhaalde de vraag. "Suggereerde Cantona nou echt dat Deschamps zich schuldig heeft gemaakt aan discriminatie tegen Benzema?"
Cantona antwoordde:
"Misschien niet, maar misschien ook wel. Waarom niet? Een ding is zeker – Benzema en Ben Arfa zijn twee van de beste spelers in Frankrijk en zullen beiden niet meedoen tijdens de Europese Kampioenschappen. En het is een feit dat Benzema en Ben Arfa beiden van Noord-Afrikaanse afkomst zijn. Dus, het debat is geopend."
Een advocaat van Deschamps zei dat hij Cantona aan zou klagen voor zijn uitspraken.
Op 30 mei schreef Jamel Debbouze, een erg populaire komediant en cabaretier, in France Football,
"Twee belangrijke gasten zijn afwezig. Hoe kunnen we deze twee buitengewone voetbalspelers buitensluiten?... Deze jongens [Benzema en Ben Arfa] representeren zoveel, voornamelijk in de buitenwijken. Het is zo teleurstellend dat we geen vertegenwoordigens van 'onze soort' hebben in het Franse voetbalteam..."
Met "onze soort," bedoelt Debbouze Arabische en islamitische jongeren uit de buitenwijken.
Benzema zelf was er snel bij. Op 1 juni, verklaarde hij in het Spaanse sportblad, Marca, dat hij niet denkt dat Deschamps een racist is, maar dat de Franse coach "meewaaide met de wind van het racistische deel van Frankrijk." Benzema voegde hieraan toe dat de politieke situatie in Frankrijk, waarbij de anti-immigratie Front National steeds meer gegroeid is in de afgelopen vijf jaar, tegen hem heeft gewerkt.
Deze controversie had betrekking op het Franse publiek, weerkaatste door heel Europa. Britse en Spaanse nieuwsbladen waren erbij betrokken – beide landen hebben grote moslimgemeenschappen en in beide landen is voetbal erg populair.
In Frankrijk bleek uit een peiling van Le Parisien op 6 juni, dat 95% van de bevolking denkt dat Benzema niet gekozen werd voor het nationale team van Frankrijk vanwege zijn "individuele gedrag." Slechts 4% denkt dat zijn afwezigheid te maken heeft met "zijn [etnische] achtergrond." De kleine 1% die aangeeft "geen mening" te hebben illustreert het publieke belang van voetbal in Frankrijk. Wanneer het een vraagstuk is over voetbal, is iedereen ermee bezig.
Uit deze controversies kan veel worden afgeleid.
- Zaken die gerelateerd zijn aan de situatie van Arabieren en de islam betekenen momenteel dagelijkse controversies in Frankrijk.
- Kritiek op de islam, meestal vanuit blanke, "extreemrechtse" Fransen, is een stellig taboe. Maar haat uiten tegen "kuffars" is tevens een algemeen probleem dat geuit wordt door vele Franse moslims die zichzelf schijnbaar vaak neerzetten als permanente "slachtoffers." Black M en Benzema zijn voorbeelden van Arabieren of moslims die niet beoordeeld willen worden op hun individuele daden (anti-Franse en homofobe liedjes van Black M) of illegaal gedrag (het schandaal van het uitlekken van een sextape van Benzema), maar alleen maar op grond van het behoren tot een minderheid. En omdat velen hun etnische groep bestempelen als permanente slachtoffers, vinden zij dat ze onderdeel uitmaken van een gemeenschap van slachtoffers, en uitgesloten moeten worden van individuele verantwoordelijkheid voor wat ze ook zeggen of doen.
- Een groot deel van "links" denkt er blijkbaar hetzelfde over.
- Een grote groep jongeren in de buitenwijken, waarvan de meesten een Arabische of Afrikaanse afkomst hebben, lijken volledig vervreemd te zijn van het traditionele perspectief over wat het betekent om Frans te zijn in Frankrijk. Velen zoals Black M of Benzema, willen klaarblijkelijk niet als individuen deel uitmaken van Frankrijk, maar als leden van een groep waarvan zij claimen dat het altijd gediscrimineerd wordt: Arabieren of moslims. In zekere zin is er een stille secessie aan de gang in Frankrijk – een etnisch-religieuze secessie.
- De peilingen laten een stijgende groei zien van angst voor de islam in Frankrijk. En hoe meer het anti-islamsentiment groeit onder niet-moslims, hoe meer de Franse moslims zich gediscrimineerde slachtoffers voelen. Het is goed mogelijk dat Black M niet eens vindt dat hij in zijn liedjes "haatdragende teksten" verspreidt. In plaats daarvan lijkt hij te denken dat hij het slachtoffer is van "Franse haat."
- Er is een nieuwe verdeling ontstaan binnen de Franse politiek: een strijd tussen zogenaamde racisten en antiracisten vervangt het traditionele systeem van de verdeling tussen rechts en links.
Wat voor positiefs kan er voortkomen uit deze situatie? We gaan het meemaken.
Yves Mamou, gevestigd in Frankrijk, heeft twee decenia gewerkt als journalist voor Le Monde.