Turkije heeft eens opgeschept dat het het tweede grootste leger van de NAVO heeft, en is uitgerust met de nieuwste van de nieuwste wapensystemen. Dat krachtige leger ontbreekt het nu aan leiding. Na de mislukte coup van 15 juli werden meer dan 8.500 officieren en soldaten, inclusief 157 van de 358 generaals en admiraals in de Turkse militaire rangen ontslagen. De hoogste commandanten die werden verwijderd, maakten 44% van de hele commandostructuur uit. Premier Binali Yildirim zei dat de militaire scheepswerven en wapenfabrieken zullen worden overgedragen aan de civiele autoriteiten. Militaire middelbare scholen en oorlogsacademies zijn gesloten; militaire ziekenhuizen zullen worden overgedragen aan het Ministerie van Volksgezondheid; en de politie, een belangrijke kracht in de activiteiten van de anti-terreur en de kustbewaking, zal worden gekoppeld aan het Ministerie van Binnenlandse zaken.
Deze wijzigingen laten een leger achter in een diepe morele shocktoestand, met daarbij de politieke verdeeldheid en polarisatie. Haar gelederen lijden niet alleen aan een trauma, maar ook aan vernedering. De Turken hebben geluk dat hun land niet is aangevallen door een vijand (en die zijn er in overvloed) op een moment als dit. Een conventionele oorlog is echter niet de enige bedreiging voor de veiligheid van Turkije. De ergste afgang van het Turkse leger in de moderne geschiedenis kwam op het moment dat het een ongelijke oorlog voerde tegen de Koerdische rebellen binnen en buiten Turkije, en als onderdeel van een door de VS geleide internationale campagne, tegen de islamitische staat (ISIS) in het naburige Syrië.
De poging tot een staatsgreep bracht niet alleen het Turkse leger snel in diskrediet, maar ook verliet het land nogmaals zijn richting in het buitenlands beleid. President Recep Tayyip Erdogan heeft zijn NAVO-bondgenoot, de Verenigde Staten, bijna dagelijks veroordeeld. Zijn belangrijkste regeringsfiguren hebben een Amerikaanse hand gezocht achter de mislukte staatsgreep door een factie van officieren, waarvan ze nu beweren dat die zijn gekoppeld aan de in VS wonende islamitische geestelijke, Fethullah Gülen, die eenmaal Erdogans beste politieke bondgenoot was. "De putschist [Gülen] is al in uw land, u steunt hem. Dit is een bekend feit," zei Erdogan, terwijl hij zich richtte tot Washington. "U kunt nooit mijn volk misleiden. Mijn volk weet wie er betrokken is bij deze zaak, en wie het brein is."
Het Witte Huis ontkende onmiddellijk de claim van Erdogan. Plaatsvervangend Perschef Eric Schultz zei dat de VS een van de eerste landen was die de mislukte staatsgreep veroordeelde, en merkte op dat een succes de Amerikaanse troepen die in Turkije in gevaar zou hebben gebracht. "Het is volledig vals. Er is helemaal geen bewijs voor," zei Schultz. "We denken dat het spreken en de speculaties in die richting niet bijzonder constructief zijn." De mislukte staatsgreep heeft ook een Turks-Amerikaanse geschil gebracht -- ook met een militaire dimensie.
Erdogan bekritiseerde ook de Amerikaanse generaal Joseph Votel, die zijn zorgen uitsprak over het "langetermijneffect" van de staatsgreep op de betrekkingen van het Pentagon met de Turkse militairen. Volgens Erdogan waren Votels opmerkingen het bewijs dat het Amerikaanse leger de coupplegers bijstond. De perssecretaris van het Pentagon, Peter Cook, heeft deze bewering botweg ontkend: "Iedere suggestie dat iemand in het departement op enigerlei wijze de staatsgreep heeft gesteund, zou absurd zijn."
Erdogan wil waarschijnlijk de stoere vent spelen en valt Washington dag na dag aan door niet te kijken naar de miljoenen anti-Amerikaans Turken, maar Washington ook in Turkije onder druk te zetten met vraag tot uitlevering van Gulen, wat momenteel het grootste addertje onder het gras is tussen de twee bondgenoten.
Maar er is nog een andere dimensie voor Erdogans toorn: hij wil de banden herstellen met Moskou.
De betrekkingen van Turkije met Rusland werden bevroren na 24 november, toen Turkije, na een korte schending van haar luchtruim langs de Turkse grens met Syrië, een Russische militair vliegtuig neerschoot. De Russische president Vladimir Putting gaf orders tot een bestraffing via economische sancties, en heeft een reisverbod opgelegd voor Russische toeristen om een bezoek aan Turkije te brengen en alle relaties van regering-tot-regering opgeschort. Niet in staat om de schade te negeren, bracht een berouwvolle Erdogan zijn spijtbetuiging over naar Poetin; wat werd aanvaard, en de twee leiders hebben gepland om elkaar te ontmoeten op 9 augustus, terwijl de Turken hopen dat de betrekkingen met Rusland volledig zullen worden genormaliseerd.
Normalisatie zal helaas niet de enige prijs zijn voor de Turkse "spijtbetuiging". Voor een volledige normalisatie zal Turkije de Russisch-Iraanse-Syrische grenslijnen in de Syrische burgeroorlog moeten herschikken -- een verdrag dat Turkije luid heeft verfoeid sinds de burgeroorlog in Syrië in 2011 uitbrak. Dit zal weer een andere mislukking in het buitenlandse beleid zijn voor Erdogan en een pijnlijk u-bocht. Maar hoe meer Ankara de afstand voelt naar Washington, hoe meer het zal willen voelen om dichter bij Moskou te staan.
 De Turkse President Recep Tayyip Erdogan probeert de zwaar beschadigde betrekkingen met Rusland te herstellen, zelfs als hij bijna dagelijks kritiek heeft op zijn NAVO-bondgenoot, de Verenigde Staten, en hen beschuldigt dat het Amerikaanse leger de staatsgreep tegen hem steunde. Foto: Russische President Vladimir Putin (links) met Erdogan (toen Eerste Minister), op 3 december 2012 in Istanbul bijeen. (Afbeeldingsbron: kremlin.ru) |
Ondertussen worden de onrustige betrekkingen van Turkije met de Europese Unie na de staatsgreeppoging, nog onrustiger. De Europese Commissie baas Jean-Claude Juncker zei dat de EU-overeenkomst met Turkije, om de stroom van migranten naar het blok tegen te houden, kan instorten. "Het risico is groot. Het succes van het pact is tot nu toe al kwetsbaar. President Erdogan heeft al meerdere malen laten doorschemeren dat hij het wil schrappen," zei Juncker. En het is niet alleen de migrantendeal die Turkije volledig zal schorsen als kandidaat-land voor de EU.
Terwijl de Westerse leiders Erdogan opriepen om de burgerlijke vrijheden en de democratie te respecteren, overwoog Erdogan de doodstraf te herstellen. "De mensen zijn van mening dat deze terroristen [coupplegers] moeten worden gedood." Dit zei Erdogan in een interview met CNN. "Waarom moet ik hen in leven houden en ze voeden in gevangenissen voor de komende jaren? Dat is wat de mensen zeggen... en als President zal ik elke beslissing die van het Parlement komt, goedkeuren."
Een dergelijke stap zou het toetredingsproces van Turkije's volledig stoppen. EU buitenlands beleid chef Federica Mogherini heeft gewaarschuwd dat als Turkije de doodstraf herinvoert, het niet zal toetreden tot de Europese Unie. "Laat me heel duidelijk zijn hierover," zei ze, "... Geen enkel land kan een EU-lidstaat worden als het [de] doodstraf introduceert."
De poging tot een staatsgreep is niet alleen oorzaak geweest van het destabiliseren van het één na grootste NAVO-leger, maar heeft ook het risico van ernstige operationele kwetsbaarheden blootgelegd. Het bracht Turkije ook het risico van verwikkeld te raken in een dreigende gevaarlijke communicatie met andersoortige spelers als Rusland en Iran & Co, ten minste voor nu.
Burak Bekdil, gevestigd in Ankara, is een Turkse columnist voor de krant Hürriyet en een medewerker aan het Midden-Oosten-Forum.