Turkije is sinds 1923 een republiek, een meerpartijendemocratie sinds 1946, en lid van de NAVO sinds 1952. In 1987 voegde het een andere krachtig anker toe in de westelijke baai waar het wilde verblijven: en heeft een volledig lidmaatschap van de Europese Unie (EU) aangevraagd. Deze niet volmaakte reis naar het westen werd drastisch vervangen door een richtingloze cruise, met scherpe zigzaglijnen tussen Oost en West, nadat President Recep Tayyip Erdogan met de islamitische AKP-partij aan de macht kwam in 2002. De zigzagkoers blijft het belangrijkste Turkse beleid tot op deze dag.
Tot de zomer van 2015 stond Turkije bekend als de "jihadistische snelweg", vanwege de systematische tolerantie voor jihadisten om via Turkije over te steken naar Syrië, om daar te vechten tegen de naburige regionale nemesis van Erdogan, de Syrische President Bashar al-Assad. Turkije steunde verschillende jihadistische groeperingen in de hoop dat ze Ankara zouden helpen met het onttronen van Assad. Vervolgens, onder druk van haar NAVO-bondgenoten besloten zij om toe te treden tot de door 'ons' geleide, internationale campagne ter bestrijding van de Islamitische Staat van Irak en Syrië (ISIS) in Syrië. Met het gevoel te zijn verraden, begon ISIS zich in de Turkse steden op te blazen.
Aan het einde van 2015 riskeerde Turkije spanningen met Rusland, vanwege de pro-soennitische islamitische agenda in Syrië. Rusland, samen met Iran, verstrekte de levenslijn die Assad nodig had om aan de macht te blijven, terwijl Turkije haar anti-Assad campagne opvoerde. In november maakte Turkije nogmaals een zigzag in de richting van het Westen toen het een Russisch militair vliegtuig neerschoot, onder vermelding van een schending van het luchtruim langs de grens met Syrië. Turkije dreigde ook het neerschieten van elk Russische vliegtuig dat haar luchtruim opnieuw zou schenden. Het was de eerste keer in de moderne geschiedenis dat een NAVO-bondgenoot een Sovjet- of Russisch militair vliegtuig had neergeschoten.
Een boze Vladimir Putin, Ruslands President, legde straffen op door economische sancties, die de Turkse economie miljarden dollars kostten. Turkije begon opnieuw met een zigzag. In juli 2016 verontschuldigde Erdogan zich voor het neerhalen van het Russische vliegtuig en in augustus ging hij naar Rusland om er handen te schudden voor een normalisatie. Nogmaals, Rusland is trendy voor de Turken, en het westen lijkt passé.
 In juli 2016 verontschuldigde Erdogan zich voor het neerhalen van het Russische vliegtuig en in augustus ging hij naar Rusland om de handen te schudden voor een normalisatie. Nogmaals, Rusland is trendy voor de Turken, en het westen lijkt passé. Foto: Russische President Vladimir Putin met Turkije's toenmalige premier Erdogan, in Istanbul bijeen op 3 december 2012. (Afbeeldingsbron: kremlin.ru) |
Erdogan en zijn mannen beschuldigen nu de NAVO, en in het bijzonder de Verenigde Staten, van het betrokken zijn in de mislukte coup van 15 juli, waarvan zij beweren dat die is gekoppeld aan de in VS wonende islamitische geleerde, Fethullah Gülen. Volgens de Turkse defensieminister Fikri Isik, moet de NAVO gaan zitten nadenken over waar het is misgegaan in het antwoord op de poging van de staatsgreep in Turkije. Volgens de Minister van Justitie van Turkije, Bekir Bozdag, offert de Verenigde Staten zijn alliantie met Turkije op aan "een terrorist" (Gülen) als men weigert om hem uit te leveren.
Turkije's hernieuwde liefdesaffaire met Rusland zal onvermijdelijk gevolgen hebben in Syrië, en dat bevalt Iran wel. "Niet alleen zal Turkije de [Russisch-Iraanse-Syrische] 'lijn' moeten begrijpen', het zal zelfs toe moeten treden in het pact dat Poetin met de ayatollahs is aangegaan. Dit is duidelijk iets waar Erdogan toe heeft besloten als de beste plek om de belofte van zijn trouw af te leggen," schreef Meira Svirsky op The Clarion Project. Er zijn al tekenen.
De Turkse Minister van Buitenlandse Zaken, Mevlut Cavusoglu, zei dat Turkije en Rusland vergelijkbare standpunten hebben over de noodzaak van een wapenstilstand in Syrië, het verlenen van humanitaire hulp, en een politieke oplossing om de crisis te beëindigen. Dat moet een verlegen glimlach hebben veroorzaakt in Moskou: de Turkse John Wayne op zijn knieën smekend om samen te werken in Syrië, enige maanden nadat hij dreigde elk Russische vliegtuig neer te schieten en de Russen uit Syrië te schoppen. Nu Turkije Rusland verzoekt om een team te vormen voor het uitvoeren van gezamenlijke militaire operaties in een poging om ISIS in Syrië te verpletteren.
Na de laatste Turkse zigzag, vonden Turkije en Rusland elkaar waar zij samenkomen: Poetin beschuldigt het westen van het schenden van overeenkomsten door de NAVO-uitbreiding richting de grenzen van Rusland en het stimuleren van onrust in het nabijgelegen Georgië en Oekra?ne, terwijl in Turkije, de pro-Erdogan-media de VS beschuldigt van het orkestreren van de staatsgreep. Er zijn meer alarmerende signalen uit Ankara. Cavusoglu, de Minister van Buitenlandse Zaken, heeft gezegd dat Turkije een samenwerking kan zoeken buiten de NAVO-defensie.
Fuad Kavur, een vooraanstaand Londens filmregisseur en producent, beschreef de Turkse zigzag in een persoonlijke brief (met toestemming geciteerd):
"De recente manoeuvres van Erdogan doen me denken aan hoe Hitler het Westen misleidde. Tot vier dagen voordat hij Polen binnenviel, slaapwandelde het westen nog steeds, en was volkomen overtuigd dat Hitler de Sovjet-Unie zou aanvallen, omdat hij op een anti-communistisch ticket aan de macht was gekomen. Het Westen ontwaakte ruw, slechts toen Von Ribbentrop op 23 augustus 1939 het niet-aanvalsverdrag met Molotov ondertekende; en op 1 september nam Hitler de helft van de Polen in. Een paar dagen later nam Stalin de andere helft in.
"Wat is de moraal van dit verhaal? Tot een paar weken geleden was het Westen nog comfortabel aan het dag-dromen dat, ondanks zijn zwakheden, Erdogan een fervent Amerikaans bondgenoot was en een enthousiast kandidaat. Immers, had hij niet pas onlangs een Russische straaljager neergehaald? En dan, plotseling, wat zien we? Poetin en Erdogan kussen elkaar en leggen het bij... Het is een kwestie 'van mijn vijand, zijn vijand..."
Vanaf het begin was Rusland te groot voor Turkije om te bijten. Een paar miljard dollars handel verliezen en vriendelijke herinneringen van de westerse bondgenoten aan Turkije om betere democratische normen aan te hanteren, volstonden voor Ankara om neer te knielen -- en het uitvoeren van een ander zigzag-besluit. Dit, naar alle waarschijnlijkheid, zal niet de laatste dergelijke daad zijn.
Burak Bekdil, gevestigd in Ankara, is een Turkse columnist voor de krant Hürriyet en medewerker aan het Midden-Oosten-Forum.